Bác Hồ cùng các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước đến viếng các liệt sĩ tại Nghĩa trang Mai Dịch, Hà Nội, năm 1955. Ảnh: TL
Chủ tịch Hồ Chí Minh là người khởi xướng và tích cực đi đầu thực hiện công tác thương binh, liệt sĩ. Ngay từ tháng 11/1946, Người đã ra thông báo về việc nhận con các liệt sĩ làm con nuôi. Hàng năm Người đều có thư thăm hỏi và gửi quà, tiền lương của mình để tặng các thương binh, gia đình liệt sĩ. Từ tấm gương của Người, đã tạo thành một phong trào xã hội rộng lớn chăm sóc, giúp đỡ thương binh, gia đình liệt sĩ với nhiều hình thức phong phú và vô cùng cảm động.
Để thể hiện sự tri ân sâu sắc của Đảng, Nhà nước và nhân dân đối với những người đã hy sinh tính mạng và một phần thân thể để bảo vệ Tổ quốc, ngày 16/2/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 20/SL “Quy định chế độ hưu bổng thương tật và tiền tuất tử sĩ". Đây là lần đầu tiên Nhà nước ta ban hành văn bản pháp quy khẳng định vị trí quan trọng của công tác thương binh, liệt sĩ đối với công cuộc kháng chiến cứu nước của dân tộc ta.
Tháng 6/1947, Bác Hồ chỉ thị chọn một ngày trong năm làm ngày “Ngày Thương binh". Thực hiện chỉ thị của Người, Hội nghị trù bị gồm đại biểu các cơ quan, các ngành ở Trung ương, khu và tỉnh họp ở Phú Minh, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, nhất trí lấy ngày 27/7 hàng năm “Ngày Thương binh toàn quốc". Từ tháng 7/1955, “Ngày Thương binh toàn quốc" được đổi thành “Ngày Thương binh, liệt sĩ".
Trong thư gửi ban tổ chức “Ngày Thương binh toàn quốc" đầu tiên, ngày 27/7/1947, Bác viết: “Thương binh là những người đã hy sinh gia đình, hy sinh xương máu để bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ đồng bào, vì lợi ích của Tổ quốc, lợi ích của đồng bào mà các đồng chí đó bị ốm yếu. Vì vậy, Tổ quốc và đồng bào phải biết ơn, phải giúp đỡ những người anh hùng ấy…"; “Ngày 27/7 là một dịp cho đồng bào ta tỏ lòng hiếu nghĩa bác ái và tỏ lòng yêu mến thương binh…". Đồng thời, Bác xung phong gửi tặng các thương binh một chiếc áo lụa của Người, một tháng lương của Người, một bữa ăn của Người và của các nhân viên Phủ Chủ tịch.
Không chỉ vậy, vào các dịp lễ, tết, ngày kỷ niệm quan trọng của đất nước, Bác luôn ôn lại công lao và sự hy sinh to lớn của các thương binh, liệt sĩ. Trong thư gửi phụ nữ nhân Ngày Quốc tế Phụ nữ 8/3/1952, Bác viết: “Tôi kính cẩn nghiêng mình trước linh hồn các nữ liệt sĩ đã hy sinh cho Tổ quốc..."; “Tôi kính chào các bà mẹ có con trong bộ đội và các bà mẹ, cùng vợ con của liệt sĩ…"; “Các bà mẹ chiến sĩ và các chị em đã giúp thương binh, đã hòa lẫn lòng yêu thương không bờ bến, mà giúp chiến sĩ và chăm sóc thương binh như con em ruột thịt của mình".
Trong dịp Đảng, Chính phủ về Thủ đô sau 9 năm kháng chiến, ngày 31/12/1954, Người dẫn đầu đoàn đại biểu tới đặt vòng hoa ở Đài liệt sĩ. Trong diễn từ tại buổi lễ, Người nói: “Các liệt sĩ hy sinh, nhưng công trạng to lớn của các liệt sĩ đã ghi sâu vào lòng toàn dân và non sông đất nước. Các liệt sĩ đã hy sinh, nhưng chí khí dũng cảm của các liệt sĩ thấm nhuần vào tâm hồn của toàn quân và dân ta trong cuộc đấu tranh đặng giành hòa bình, thống nhất, độc lập và dân chủ trong nước. Máu nóng của các liệt sĩ đã nhuộm lá quốc kỳ vẻ vang càng thêm đỏ thắm. Tiếng thơm của các liệt sĩ muôn đời lưu truyền sử xanh…".
Ngày 5/1/1960, tại Lễ kỷ niệm 30 năm Ngày thành lập Đảng, Bác nói: “Máu đào của các liệt sĩ đã làm cho lá cờ cách mạng thêm đỏ chói. Sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ đã chuẩn bị cho đất nước ta nở hoa độc lập, kết quả tự do. Nhân dân ta đời đời ghi nhớ công ơn các liệt sĩ và chúng ta phải luôn luôn học tập tinh thần dũng cảm của các liệt sĩ để vượt tất cả khó khăn, gian khổ, hoàn thành sự nghiệp cách mạng mà các liệt sĩ chuyển lại cho chúng ta...".
Tháng 5/1968, mặc dù sức khoẻ đã giảm sút nhiều, song Bác vẫn đọc lại bản thảo Di chúc và viết bổ sung một số nội dung, trong đó có đoạn về thương binh, liệt sĩ. Người yêu cầu: “Đối với những người đã dũng cảm hy sinh một phần xương máu của mình (cán bộ, binh sĩ, dân quân, du kích, thanh niên xung phong...), Đảng, Chính phủ và đồng bào ta phải tìm mọi cách làm cho họ có nơi ăn chốn ở yên ổn, đồng thời phải mở những lớp dạy nghề thích hợp với mỗi người để họ có thể dần dần “tự lực cánh sinh"…".
Đồng thời, Bác cũng mong muốn: “Đối với các liệt sĩ, thì mỗi địa phương (thành phố, làng, xã) cần xây dựng vườn hoa và bia kỷ niệm ghi sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ, để đời đời giáo dục tinh thần yêu nước cho nhân dân ta..."; “Đối với cha mẹ, vợ con (của thương binh, liệt sĩ) mà thiếu sức lao động và túng thiếu thì chính quyền địa phương (nếu ở nông thôn thì chính quyền cùng hợp tác xã nông nghiệp) phải giúp đỡ họ có công ăn việc làm thích hợp, quyết không để họ bị đói rét…".
Thấm nhuần tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác thương binh, liệt sĩ, Đảng, Nhà nước và nhân dân ta ngày càng quan tâm, thực hiện tốt công tác này. Đại hội XIII của Đảng tiếp tục xác định: “Thực hiện tốt chính sách người có công; đẩy mạnh các hoạt động đền ơn đáp nghĩa. Tiếp tục cải thiện đời sống vật chất, tinh thần cho người có công; bảo đảm chế độ ưu đãi người và gia đình người có công phù hợp với xu hướng tăng trưởng kinh tế, tiến bộ và công bằng xã hội".
Việt Cường