ĐẦU NGUỒN SÔNG MEKONG CHẢY VÀO ĐẤT VIỆT - DẤU ẤN MỘT VÙNG ĐẤT: Bài 2: Truyền thống trong dòng chảy mới
Từ lời kể của bà Hương, quá khứ hào hùng hiện về như thước phim cũ vọng lại trong nhịp sống mới hôm nay. Những giá trị truyền thống, từ tinh thần cách mạng đến lòng yêu nước vẫn thấm sâu trong từng đổi thay ở 2 xã Vĩnh Xương và Khánh Bình, nơi dòng Mekong bắt đầu hành trình mang phù sa vào đất Việt.
Nơi tre rừng chở che cách mạng
Những ngày cuối năm, trong không khí chuẩn bị kỷ niệm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, chúng tôi trở lại Giồng Trà Dên - căn cứ cách mạng từng được xem là “vùng lửa đỏ” trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, nay thuộc địa bàn xã Vĩnh Xương. Nhắc lại một thời máu lửa, bà Hương rưng rưng: “Ngày ấy đất nước nghèo nhưng lòng người giàu tinh thần cách mạng. Giặc đến nhà, đàn bà cũng đánh. Cả làng một lòng theo Đảng, theo Bác Hồ”.
Ngày trước, Giồng Trà Dên là vùng lau sậy hoang vu, rừng tre mọc ken kín, kênh, rạch chằng chịt, đường quanh co. Chính địa thế hiểm trở ấy trở thành “lá chắn tự nhiên”, che chở cho lực lượng cách mạng bám trụ, tổ chức hội họp, nuôi giấu cán bộ và đánh địch. Bà Nguyễn Thị Hà - cựu chiến binh từng sống và chiến đấu tại đây nhớ lại: “Giồng Trà Dên chia làm 3 ô: Ô trên, ô giữa và ô dưới, toàn tre rừng. Cán bộ đào hầm giữa những bụi tre. Bom đạn có dội xuống, tre gãy rồi lại mọc lên. Người cũng vậy, có người ngã xuống thì cũng có người đứng lên tiếp tục chiến đấu anh dũng”.
Xã đoàn Khánh Bình phối hợp Hội Cựu chiến binh xã và Chi đoàn Đồn biên phòng Cửa khẩu Long Bình gặp gỡ các nhân chứng lịch sử và ghi lại các câu chuyện lịch sử. Ảnh: Xã đoàn Khánh Bình cung cấp
Trong những năm đầu kháng chiến chống thực dân Pháp tái xâm lược, Giồng Trà Dên trở thành địa bàn chiến lược của Huyện ủy Tân Châu (trước là Tân Châu - An Phú). Năm 1948, quân và dân nơi đây tiêu diệt hơn 70 tên địch, đánh tan chi đội Hắc Long khét tiếng, ghi dấu chiến công quan trọng của lực lượng vũ trang địa phương.
Đến kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Giồng Trà Dên tiếp tục là căn cứ vững chắc nơi vùng biên giới Tây Nam. Dù địch nhiều lần càn quét quy mô lớn, quân và dân ta vẫn kiên cường bám trụ, giữ vững từng tấc đất. Hơn 120 chiến sĩ đã anh dũng hy sinh, máu của họ hòa vào đất trở thành phần ký ức thiêng liêng của vùng đầu nguồn sông Tiền.
Hòa bình lập lại, vùng đất Vĩnh Xương bước vào hành trình hồi sinh. Tinh thần bám đất, giữ làng trong chiến tranh được người dân mang theo vào công cuộc kiến thiết quê hương. Ông Huỳnh Quang Ngự - nguyên Phó Bí thư Thường trực Thị ủy Tân Châu kể: “Năm 1977, chỉ trong 100 ngày đêm, người dân đào đắp hơn 500.000m3 đất, mở tuyến kênh dài 23km. Khi con kênh dẫn nước vào, đồng ruộng được khai thông, người dân gieo sạ lúa đầy đồng. Từ khoảng 2.000ha lúa năm 1976, đến nay diện tích canh tác toàn vùng mở rộng hơn 12.000ha, sản xuất 3 vụ mỗi năm, trở thành vùng lúa hàng hóa quan trọng của tỉnh”. Những cánh đồng nối dài hôm nay là minh chứng sinh động cho sức sống mãnh liệt của một vùng căn cứ cách mạng năm xưa.
Khánh Bình - “đất thép” nơi tuyến đầu
Nếu Vĩnh Xương gắn với hình ảnh tre rừng kiên trung, thì Khánh Bình, đặc biệt là căn cứ Vạt Lài (B3) được nhắc đến như một vùng “đất thép”, nơi tuyến biên giới. Trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ xâm lược, Huyện ủy An Phú - Tân Châu và Chi bộ xã Khánh Bình xây dựng căn cứ B3 tại đây, một vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng của vùng biên giới An Giang.
Xã Khánh Bình có sông Bình Di và đường biên giới tiếp giáp Vương quốc Campuchia với chiều dài 6,5km. Con mương Vạt Lài nối từ sông Bình Di sang đất bạn, 2 bên cây cối rậm rạp, tạo nên địa hình chiến lược. Theo lịch sử Đảng bộ xã Khánh Bình, căn cứ Vạt Lài từng là nơi đóng quân của hàng chục cơ quan, đơn vị từ cấp xã, huyện, tỉnh đến Trung ương Cục. Riêng thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, có 14 cơ quan cấp tỉnh đóng tại đây như Ban Tuyên huấn, Văn phòng Tỉnh ủy, Nhà in Cờ Hồng, Đoàn Văn công…
Nhân dân Khánh Bình tích cực đóng góp lương thực, nuôi giấu cán bộ, làm dân công, cung cấp tin tức cho cách mạng. Với người dân nơi đây, Vạt Lài - B3 không chỉ là địa danh lịch sử mà là phần máu thịt của quê hương. Đứng bên sông Bình Di, ông Nguyễn Văn Tám, ngụ xã Khánh Bình chậm rãi nói: “Hồi đó Vạt Lài toàn lau sậy. Bom đạn dội xuống, dân vừa lo cho mình vừa lo giữ căn cứ”.
Nhiều cựu chiến binh vẫn nhớ Tết năm 1969, tại căn cứ Vạt Lài - B3, dưới sự bảo vệ của du kích và bộ đội địa phương, Nhân dân vùng giải phóng Khánh Bình được hưởng một cái Tết yên bình hiếm hoi. Khi ấy, dù Tỉnh ủy An Giang đã rút đi, căn cứ vẫn còn kho gạo, kho vũ khí và hơn 300 gia đình cách mạng sinh sống. Du kích các xã cùng lực lượng công an tỉnh chiến đấu suốt 13 ngày đêm, loại khỏi vòng chiến gần 100 tên địch, bảo vệ dân chúng sơ tán an toàn.
Sau ngày đất nước thống nhất, Khánh Bình tiếp tục trải qua 10 năm chiến đấu chống quân diệt chủng Pol Pot, bảo vệ vững chắc biên giới Tây Nam của Tổ quốc. Nhiều người con ưu tú của quê hương đã ngã xuống. Ông Phan Văn Khải - Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Khánh Bình xúc động: “Biết bao người đã hy sinh để chúng ta có hòa bình hôm nay. Dù ở thế hệ nào, làm công việc gì, cũng không thể quên trách nhiệm với đất nước và với những người đã quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”.
Truyền thống tiếp nối bằng hành động
Cuối tháng 7/2025, tại Nhà bia tưởng niệm liệt sĩ xã Khánh Bình, Xã đoàn phối hợp với Hội Cựu chiến binh xã và Đồn Biên phòng Cửa khẩu Long Bình tổ chức lễ thắp nến tri ân. Trong không gian trang nghiêm, những mái đầu xanh đứng cạnh mái đầu bạc, cùng lắng nghe câu chuyện giữ đất nơi tuyến đầu biên giới. Bí thư Xã đoàn Khánh Bình Nguyễn Thị Bé Ba chia sẻ: “Tuổi trẻ chúng tôi lớn lên trên mảnh đất anh hùng. Giữ bình yên biên giới, chăm lo gia đình chính sách, xây dựng xã văn minh cũng là cách tri ân thiết thực nhất”.
Tinh thần ấy được tuổi trẻ Khánh Bình cụ thể hóa bằng nhiều phong trào. Thanh niên quân đội duy trì phong trào thi đua rèn đức, luyện tài, xứng danh “Bộ đội Cụ Hồ”. Thanh niên công an tích cực thực hiện 6 điều Bác Hồ dạy Công an nhân dân. Đoàn viên, thanh niên xã còn tham gia tuần tra biên giới, kiểm tra mốc giới. Các mô hình tuyến đường thanh niên tự quản, khu dân cư không có tệ nạn, 3 không với ma túy được duy trì hiệu quả. Nhiều năm liền, xã Khánh Bình hoàn thành 100% chỉ tiêu giao quân.
Tinh thần cách mạng cũng thấm sâu trong đời sống Nhân dân và hoạt động của chính quyền xã Vĩnh Xương hôm nay. Ông Trần Văn Tiến - Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Vĩnh Xương nói ngắn gọn mà chắc: “Chúng tôi luôn xem việc giáo dục truyền thống cách mạng là nền tảng tinh thần. Đảng với dân phải gần nhau như cá với nước. Khi dân tin Đảng, Đảng dựa vào dân thì việc gì cũng thành công”.
Những hoạt động đền ơn đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn được nhiều cơ quan, đơn vị ở Vĩnh Xương duy trì thường xuyên. Trong trường học, thầy cô kể cho học sinh nghe về căn cứ Giồng Trà Dên, về những con người bình dị đã làm nên lịch sử để học sinh hiểu giá trị của mảnh đất mình đang sống.
Không chỉ giữ gìn ký ức, người dân nơi đây còn gìn giữ cái nghĩa, cái tình trong đời sống thường ngày qua những mô hình nắm gạo tình thương, xe chuyển bệnh miễn phí, xây nhà đại đoàn kết. Chị Võ Thị Cam, ngụ xã Vĩnh Xương nói chân thành: “Bà con quý nhau ở cái nghĩa. Ai có gì góp nấy, cho - nhận nhưng ai cũng vui vì sống nghĩa nặng, tình sâu”.
Chiều xuống, nắng vàng xuyên qua những rặng tre ven bờ. Bà Hương lặng nhìn về phía Giồng Trà Dên: “Người xưa ngã xuống để con cháu hôm nay có được cuộc sống yên bình”. Từ vùng đất máu lửa năm xưa, Vĩnh Xương và Khánh Bình hôm nay vươn mình trong nhịp sống mới, lòng người vẫn bền chặt, nghĩa tình đậm sâu như dòng sông Tiền, sông Hậu ngày đêm bồi đắp phù sa cho đất Việt yêu thương.
