Nhằm giảm bớt nỗi đau thương mất mát của hàng vạn gia đình liệt sĩ chưa tìm thấy phần mộ người thân hy sinh trong chiến tranh, ngày 14/01/2013, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 150/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin” (Đề án 150). Đây là quyết định quan trọng, mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc của Đảng, Nhà nước.
Thủ tướng Phạm Minh Chính thăm đơn vị giám định ADN xác định danh tính hài cốt liệt sĩ
Từ khi ban hành Đề án 150, việc xác định danh tính hài cốt liệt sĩ được thực hiện bằng hai phương pháp: giám định gene và thực chứng. Các Bộ, ngành đã thống nhất coi phương pháp xác định ADN là phương pháp chủ đạo xác định danh tính liệt sĩ. Theo quy định, việc ghi tên liệt sĩ trên bia mộ chưa xác định được tên chỉ được thực hiện khi đơn vị hoặc đồng đội cùng trực tiếp chiến đấu với liệt sĩ xác định và có xác nhận của đơn vị nơi liệt sĩ trước khi hy sinh chiến đấu công nhận, hoặc có kết quả giám định ADN; không công nhận danh tính liệt sĩ tìm kiếm bằng phương pháp ngoại cảm. Như vậy, nếu hài cốt liệt sĩ chưa được xác định danh tính bằng phương pháp khoa học sẽ không được quy tập vào nghĩa trang liệt sĩ.
Những năm qua, Ban chỉ đạo Quốc gia 515, các Bộ, ban ngành Trung ương, cấp ủy, chính quyền địa phương, lãnh đạo chỉ huy các cơ quan quân đội đã đặc biệt quan tâm, thể hiện trách nhiệm chính trị cao; ban hành đồng bộ nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ tìm kiếm quy tập và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin; đồng thời đề ra nhiều chủ trương, giải pháp như đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền; triển khai giải mã ký hiệu, phiên hiệu đơn vị quân đội trong chiến tranh; rà soát, bổ sung hoàn thiện hồ sơ, lập bản đồ tìm kiếm quy tập hài cốt liệt sĩ trên toàn quốc, mở rộng thúc đẩy quan hệ hợp tác quốc tế.
Với sự vào cuộc tích cực của các ban ngành, đoàn thể, riêng trong năm 2023, toàn quốc đã tìm kiếm quy tập được 1.328 hài cốt liệt sĩ (trong đó, trong nước 559 hài cốt liệt sĩ; Lào 247 hài cốt liệt sĩ; Campuchia 522 hài cốt liệt sĩ). Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội tiếp nhận 5.055 mẫu hài cốt liệt sĩ và mẫu sinh phẩm thân nhân liệt sĩ, trong đó 2.223 mẫu hài cốt liệt sĩ chất lượng kém, không thể phân tích ADN. Trong số 2.832 mẫu đã chuyển đến các cơ quan giám định, chỉ có 202 mẫu thân nhân liệt sĩ.
Kết quả, đã phân tích ADN xác định được danh tính 9/124 mẫu hài cốt liệt sĩ. Cùng với đó, bằng phương pháp thực chứng, đã xác định được danh tính 251 hài cốt liệt sĩ, kết quả cao hơn nhiều so với phương pháp giám định gene; hoàn thành xác minh, kết luận mộ liệt sĩ trong nghĩa trang liệt sĩ tại thị trấn Trà Lĩnh, huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng.
Hiện nay, trên cả nước vẫn còn khoảng 300.000 liệt sĩ chưa xác định được danh tính vì nhiều lý do. Đây là trăn trở lớn của lãnh đạo Đảng, Nhà nước và người dân. Vì vậy, trong năm nay, Ban chỉ đạo 515 đẩy mạnh chuyển trọng tâm tìm kiếm quy tập hài cốt liệt sĩ ở địa bàn trong nước, nhất là các khu vực, địa bàn trọng điểm còn thiếu thông tin về liệt sĩ, mộ liệt sĩ; phấn đấu tìm kiếm quy tập được 1.500 hài cốt liệt sĩ. Bên cạnh đó, cũng đẩy mạnh công tác xác định danh tính hài cốt liệt sĩ bằng phương pháp thực chứng đối với mộ liệt sĩ còn thiếu thông tin trong các nghĩa trang liệt sĩ; giám định ADN khoảng 2.000 mẫu hài cốt liệt sĩ, nâng cao năng lực, hiệu quả xác định danh tính hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin của các cơ sở giám định ADN.
Quy tập hài cốt liệt sĩ là nhiệm vụ quan trọng, thể hiện trách nhiệm, đạo lý của mỗi người. Việc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ cần phải được thực hiện khẩn trương, chạy đua với thời gian vì chiến tranh qua đã lâu, nhiều địa danh đã có sự thay đổi, các nhân chứng tuổi đã cao, trí nhớ suy giảm. Đây là những thách thức không hề nhỏ cho công tác tìm kiếm, quy tập và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ. Mặc dù còn nhiều khó khăn, trở ngại, song các đội quy tập trên cả nước luôn nỗ lực vượt qua, hoàn thành nhiệm vụ, sớm đưa các liệt sĩ về yên nghỉ tại quê hương.
Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, kết quả mang lại còn rất thấp so với yêu cầu thực tế. Đối với việc giám định gene, do hài cốt liệt sĩ chôn cất lâu năm đã phân hủy, nhiều hài cốt thực hiện di chuyển một số lần, nên phần lớn không bảo đảm chất lượng cho việc xét nghiệm ADN; thân nhân liệt sĩ tuổi cao, sức yếu, nhiều trường hợp đã mất cho nên khó xác định mối quan hệ huyết thống; hồ sơ lưu trữ, sơ đồ an táng các liệt sĩ, nhân chứng lịch sử phần lớn đã mất nên việc rà soát, đối chiếu, kiểm chứng thông tin để khớp nối rất khó khăn; công suất phân tích ADN của các đơn vị giám định vẫn thấp.
Bên cạnh đó, Nghị định 131/2021/NĐ-CP ngày 30/12/2021 chỉ quy định xác định danh tính hài cốt liệt sĩ thiếu thông tin và chưa có thông tin, cho nên những mộ sai thông tin hoặc vừa sai vừa thiếu thông tin so với thông tin trong hồ sơ gốc của liệt sĩ không được cơ quan chức năng tiến hành thủ tục xác định danh tính liệt sĩ.
Do chưa có hướng dẫn cụ thể về phương pháp và căn cứ thực chứng cho nên mỗi đơn vị, địa phương lại có cách hiểu khác nhau, dẫn đến trường hợp các liệt sĩ cùng đơn vị, cùng ngày và cùng nơi hy sinh, mộ cùng thiếu và sai thông tin, nhưng có liệt sĩ được xác định danh tính hài cốt, còn liệt sĩ ở địa phương khác lại không được xác định. Vì vậy, thân nhân liệt sĩ chỉ có thể đến thăm viếng, mà không thể làm thủ tục để nhận phần mộ người thân của gia đình mình.
Từ tháng 7/2018, thân nhân liệt sĩ có thể truy cập website: thongtinlietsi.gov.vn để tìm kiếm hình ảnh bia mộ liệt sĩ tại gần 3.000 nghĩa trang liệt sĩ trong cả nước. Tại website: chinhsachquandoi.gov.vn, Cục Chính sách-Tổng cục Chính trị cũng đăng tải thông tin trích lục hơn 100.000 quân nhân hy sinh trong chiến tranh. Đây là nguồn dữ liệu rất quý giá đối với các thân nhân liệt sĩ trong hành trình tìm kiếm phần mộ người thân. Tuy nhiên, cả hai trang web này đều chưa cập nhật đầy đủ thông tin liệt sĩ, hình ảnh bia mộ tại nghĩa trang liệt sĩ, trích lục hồ sơ quân nhân. Việc truy cập vào hai trang web này cũng thường bị gián đoạn, gây cản trở việc tìm kiếm thông tin liệt sĩ, mộ liệt sĩ.
Do đó, để thuận tiện cho thân nhân liệt sĩ tra cứu thông tin liệt sĩ, mộ liệt sĩ, giảm bớt thời gian, công sức đi lại tìm kiếm, bên cạnh việc khắc phục sự cố về công nghệ, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, Bộ Quốc phòng cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung đầy đủ thông tin liệt sĩ, hình ảnh bia mộ liệt sĩ, trích lục hồ sơ quân nhân hy sinh hoặc mất tin, mất tích trong chiến tranh, tạo sự liên thông dữ liệu giữa hai trang web kể trên.
Để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc xác định danh tính hài cốt liệt sĩ thiếu thông tin, sai thông tin, vừa sai vừa thiếu thông tin hoặc chưa có thông tin, cơ quan chức năng cần sớm xem xét, sửa đổi quy định tại Nghị định số 131; hoàn thiện quy trình xác định danh tính hài cốt liệt sĩ, khắc phục những bất cập trong quá trình triển khai, thực hiện nhiệm vụ chính trị, mang ý nghĩa nhân văn này.
Cùng với đó, nâng cao năng lực xác định danh tính hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin bằng cả phương pháp xét nghiệm ADN và thực chứng; tổng kết và đề xuất chế độ, chính sách và công tác bảo đảm cho các tổ chức, cá nhân làm nhiệm vụ tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ; đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền, vận động các tổ chức, cá nhân trong nước và ngoài nước cung cấp thông tin về liệt sĩ, mộ liệt sĩ.
Đồng thời, mở rộng hợp tác quốc tế; triển khai giải mã ký hiệu, phiên hiệu đơn vị quân đội trong chiến tranh; rà soát, bổ sung, hoàn thiện hồ sơ, danh sách liệt sỹ thuộc đơn vị, địa phương quản lý; xác minh, kết luận địa bàn, lập bản đồ tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sỹ trên toàn quốc..., qua đó góp phần tích cực thúc đẩy công tác tìm kiếm, quy tập và xác định danh tính hài cốt liệt sỹ đạt hiệu quả.
Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, Bộ Tài chính cũng cần khẩn trương hoàn thành định mức kỹ thuật, đơn giá cho các khâu tìm kiếm, quy tập, giám định ADN với các hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin; bảo đảm nguồn lực tài chính cho các hoạt động thường xuyên của công tác tìm kiếm, quy tập và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ; tạo thuận lợi cho các hội, tổ chức, cá nhân tham gia vào hoạt động tìm kiếm, quy tập và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin./.
Đào Ngọc Lợi – Cục trưởng Cục Người có công