Khắc phục hậu quả sau chiến tranh - Nền tảng trong quan hệ hợp tác Việt Nam - Hoa Kỳ
Lễ công bố hoàn thành và bàn giao đất Dự án Xử lý môi trường ô nhiễm đi-ô-xin tại sân bay Đà Nẵng, tháng 11/2018.
Là một trong những điểm sáng trong hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh, Việt Nam và Hoa Kỳ đã phối hợp triển khai thành công Dự án Xử lý môi trường ô nhiễm đi-ô-xin tại sân bay Đà Nẵng. Dự án do Bộ Tư lệnh Phòng không - Không quân làm Chủ đầu tư, Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) là đối tác thực hiện; sử dụng nguồn vốn ODA không hoàn lại của Chính phủ Hoa Kỳ (110 triệu USD), vốn đối ứng của Chính phủ Việt Nam (60 tỷ đồng). Trong 7 năm, từ 2012 - 2018, dự án đã xử lý triệt để khoảng 90.000 m3 đất, trầm tích ô nhiễm đi-ô-xin, cô lập, quản lý an toàn khoảng 50.000 m3 đất, trầm tích ô nhiễm đi-ô-xin dưới ngưỡng. Dự án đã giải phóng được khoảng 32,4 héc-ta đất, bàn giao cho cơ quan chức năng để mở rộng sân bay Đà Nẵng, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Từ hiệu quả Dự án Xử lý môi trường ô nhiễm đi-ô-xin tại sân bay Đà Nẵng, hiện nay, hai bên đang tiếp tục hợp tác triển khai Dự án xử lý đi-ô-xin tại khu vực sân bay Biên Hòa giai đoạn 1 sử dụng nguồn vốn ODA không hoàn lại của Chính phủ Hoa Kỳ (300 triệu USD), vốn đối ứng của Chính phủ Việt Nam (110 tỷ đồng); thực hiện từ 2019 - 2028. Tính đến tháng 6/2025, dự án đã đào xúc, vận chuyển, phân loại đất, trầm tích nhiễm đi-ô-xin với khối lượng khoảng 150.000 m3, trên diện tích 19,1 héc-ta được đào xúc làm sạch theo thiết kế. Phục hồi 13 héc-ta không ô nhiễm đi-ô-xin vượt ngưỡng quy định do đánh giá lại mức độ ô nhiễm đi-ô-xin. USAID đang chuẩn bị để triển khai xây dựng hệ thống công nghệ xử lý đi-ô-xin (TCH) của Dự án theo Quyết định phê duyệt. dự kiến xử lý khoảng 440.000 m3 đất nhiễm đi-ô-xin; trong đó xử lý nhiệt 160.000 m3, chôn lấp 280.000 m3 đất ô nhiễm đi-ô-xin.
Thượng tướng Hoàng Xuân Chiến và Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Marc Knapper thăm hỏi, động viên nạn nhân chất độc da cam/đi-ô-xin tại Trung tâm chăm sóc, nuôi dưỡng và điều trị nạn nhân bị nhiễm chất độc da cam/đi-ô-xin thành phố Hà Nội (tháng 8/2024).
Cùng với đó, hai bên tiếp tục hợp tác triển khai Dự án Hỗ trợ cải thiện chất lượng sống cho người khuyết tật tại 8 tỉnh bị phun rải nặng chất da cam theo nội dung đã được phê duyệt tại các quyết định của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng và kế hoạch thực hiện năm 2024. Tính đến tháng 6/2025, Dự án đã hỗ trợ được 30.000 người khuyết tật, đạt khoảng 50% chỉ tiêu đề ra. Dự án do Trung tâm Hành động quốc gia khắc phục chất độc hóa học và môi trường (NACCET) làm Chủ đầu tư, Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ là đối tác thực hiện; sử dụng nguồn vốn ODA không hoàn lại của Chính phủ Hoa Kỳ (65 triệu USD), vốn đối ứng của Chính phủ Việt Nam (75 tỷ đồng); thực hiện tại 8 tỉnh, gồm: Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Bình Định, Kon Tum, Bình Phước, Đồng Nai, Tây Ninh. Hiện nay, NACCET đang phối hợp với USAID xây dựng hồ sơ dự án hỗ trợ cải thiện chất lượng sống của người khuyết tật, nạn nhân chất độc da cam/đi-ô-xin tại tỉnh 03 tỉnh: Cà Mau, Bạc Liêu, Quảng Ngãi, hoàn thiện các thủ tục để ký văn bản bổ sung 30 triệu USD vốn ODA không hoàn lại của Hoa Kỳ để thực hiện Dự án.
Ngoài ra, hai bên triển khai 03 văn bản hợp tác giữa cơ quan, đơn vị chức năng của hai bên: Biên bản ghi nhớ và 9 điểm hợp tác đã được ký giữa Ban Chỉ đạo 504 và Đại sứ quán Hoa Kỳ (ký ngày 16/12/2013), Kế hoạch hợp tác giữa Bộ Quốc phòng Việt Nam và Đại sứ quán Hoa Kỳ về khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh (ký ngày 30/10/2023), Bản ghi nhớ giữa Trung tâm Hành động Bom mìn quốc gia Việt Nam (VNMAC) và Văn phòng Hợp tác Quốc phòng Hoa Kỳ (ODC) về xây dựng thao trường huấn luyện xử lý vật nổ (ký ngày 10/7/2023). Các hoạt động triển khai Ý định thư hợp tác truyền thông giữa Văn phòng 701 và USAID (ký ngày 20/01/2021) gồm 02 hoạt động cụ thể: Nâng cấp nội dung trưng bày hợp tác Việt Nam - Hoa Kỳ khắc phục hậu quả bom mìn và chất độc hóa học/đi-ô-xin sau chiến tranh ở Việt Nam tại Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh Thành phố Hồ Chí Minh; xây dựng phim tư liệu về hợp tác xử lý đi-ô-xin tại sân bay Biên Hòa.
Trong chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ vào tháng 9/2024 của Đại tướng Phan Văn Giang, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Bí thư Quân ủy Trung ương, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Việt Nam đánh giá cao sự hỗ trợ và cam kết của Chính phủ, nhân dân Hoa Kỳ trong lĩnh vực khắc phục hậu quả chiến tranh, điển hình là tăng ngân sách hỗ trợ Dự án tẩy độc đi-ô-xin tại sân bay Biên Hòa và hoạt động hỗ trợ người khuyết tật bị ảnh hưởng bởi chất độc da cam ở Việt Nam; cung cấp hồ sơ cùng nhiều kỷ vật liên quan đến bộ đội Việt Nam mất tin, mất tích, hy sinh trong chiến tranh. Việt Nam cũng đã phối hợp chặt chẽ với Hoa Kỳ để triển khai hiệu quả các hoạt động tìm kiếm quân nhân Hoa Kỳ mất tích trong chiến tranh (MIA) hỗn hợp.
Công trường dự án xử lý đi-ô-xin tại khu vực sân bay Biên Hòa.
Mặc dù đã đạt được những kết quả quan trọng, song hậu quả của ô nhiễm bom mìn, vật nổ và chất độc hóa học/đi-ô-xin sau chiến tranh ở Việt Nam đối với con người và môi trường là rất lớn về phạm vi, quy mô và khối lượng, đòi hỏi các yếu tố về nguồn lực, thời gian xử lý. Đặc biệt, thời gian tới, sau khi USAID tại Việt Nam giải thể, các hoạt động khắc phục hậu quả chiến tranh tại Việt Nam sẽ được chuyển giao cho Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam. Tại buổi tiếp bà Aler Grubbs, Giám đốc USAID tại Việt Nam diễn ra chiều 23/6, Thượng tướng Hoàng Xuân Chiến, Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Thường vụ Quân ủy Trung ương, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng bày tỏ sự tin tưởng quá trình chuyển giao các hoạt động khắc phục hậu quả chiến tranh tại Việt Nam giữa USAID và Đại sứ quán Hoa Kỳ sẽ diễn ra thuận lợi, không ảnh hưởng đến tiến độ triển khai các hoạt động hợp tác và các cam kết giữa lãnh đạo các cấp của hai bên; đồng thời mong muốn Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam cử đầu mối làm việc và tiếp tục phối hợp chặt chẽ để thúc đẩy triển khai các hoạt động, đạt nhiều kết quả quan trọng, ý nghĩa hơn nữa.
Với những kết quả đã được, Việt Nam và Hoa Kỳ xác định tiếp tục triển khai có hiệu quả các văn bản hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh đã được lãnh đạo hai bên thống nhất. Phía Việt Nam mong muốn Hoa Kỳ tiếp tục ưu tiên huy động nguồn lực để đẩy nhanh tiến độ, hướng tới xử lý triệt để đất nhiễm đi-ô-xin tại khu vực sân bay Biên Hòa, sớm có cam kết bổ sung 130 triệu USD cho dự án này theo như tuyên bố trong chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam vào tháng 9/2024, qua đó, nâng tổng số vốn ODA không hoàn lại của Hoa Kỳ lên 430 triệu USD cho dự án. Tiếp tục hỗ trợ Việt Nam xử lý các điểm nóng ô nhiễm đi-ô-xin tại sân bay Phù Cát và một số khu vực khác. Hợp tác chặt chẽ tổ chức thực hiện Dự án Hỗ trợ cải thiện chất lượng sống của người khuyết tật tại 8 tỉnh bị phun rải nặng chất da cam bảo đảm tiến độ; đồng thời, hoàn chỉnh quy trình, thủ tục cần thiết đối với dự án mở rộng tại 03 tỉnh mới (Cà Mau, Bạc Liêu và Quảng Ngãi), sớm ký kết văn bản bảo đảm 30 triệu USD nguồn vốn ODA không hoàn lại của Chính phủ Hoa Kỳ để thực hiện dự án. Đến nay, Bộ Quốc phòng đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ để được phép ký văn bản tiếp nhận nguồn vốn này. Tiếp tục hợp tác, trao đổi mở rộng phạm vi, quy mô, đối tượng được giải quyết hậu quả chất độc da cam/đi-ô-xin đối với con người tại các tỉnh khác.
Lễ trao trả hài cốt quân nhân Hoa Kỳ mất tích trong chiến tranh ở Việt Nam (MIA) lần thứ 164, tháng 4/2024.
Phía Việt Nam cũng mong muốn thúc đẩy triển khai trở lại Ý định thư về hợp tác tổ chức hoạt động truyền thông về khắc phục hậu quả bom mìn, chất độc hóa học sau chiến tranh. Trước mắt, tập trung hoàn thành nâng cấp nội dung trưng bày về hợp tác Việt Nam - Hoa Kỳ khắc phục hậu quả bom mìn và chất độc hóa học/đi-ô-xin tại Bảo tàng Chứng tích chiến tranh ở Thành phố Hồ Chí Minh; hợp tác xây dựng phim tài liệu về dự án tẩy độc đi-ô-xin tại sân bay Biên Hòa. Phối hợp triển khai hiệu quả Bản ghi nhớ đã ký về hợp tác tìm kiếm quân nhân Việt Nam hy sinh, mất tin, mất tích trong chiến tranh, tập trung vào chia sẻ thông tin, kỷ vật có liên quan và hỗ trợ Việt Nam nâng cao năng lực xét nghiệm ADN. Nhanh chóng nắm bắt, tối ưu hóa và làm chủ công nghệ phân tích thế hệ mới để áp dụng trong điều kiện tại Việt Nam. Việt Nam cam kết tiếp tục tạo mọi điều kiện thuận lợi để triển khai các hoạt động tìm kiếm MIA một cách hiệu quả nhất.
Có thể khẳng định, với những kết quả đã đạt được, việc tiếp tục triển khai thực chất, hiệu quả các dự án khắc phục hậu quả bom mìn và chất độc hóa học/đi-ô-xin sau chiến tranh ở Việt Nam đã, đang đóng góp thiết thực vào tăng cường quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững giữa Việt Nam và Hoa Kỳ.
