Chủ tịch Quốc hội: Không thể phê duyệt rồi “buông”, cần siết chặt tổ chức thực hiện, phân cấp rõ, giám sát đến cùng

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại Tổ 11. (Ảnh: Lâm HIển)

Sáng 25/11, sau khi làm việc tại Hội trường, Quốc hội thảo luận tại Tổ về: Chủ trương đầu tư Chương trình Mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035; Chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026 - 2035. Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn tham dự họp tại Tổ 11 gồm Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ và tỉnh Điện Biên.

Đề nghị bỏ yêu cầu lồng ghép vốn, giảm gánh nặng cho địa phương khó khăn

Trong giai đoạn tới, hệ thống chương trình mục tiêu quốc gia sẽ được tổ chức lại theo hướng tinh gọn hơn, với tổng cộng 5 chương trình và 7 nhóm nội dung. Ba chương trình MTQG hiện hành: xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số được gộp thành một chương trình tổng thể. Quốc hội cũng dự kiến thông qua thêm hai chương trình mới về y tế và giáo dục, bên cạnh các chương trình phòng chống ma túy và phát triển văn hóa.

Từ thực tế triển khai các chương trình MTQG tại địa phương mình, Đại biểu Lò Thị Luyến, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên nhận thấy còn nhiều vướng mắc mang tính hệ thống trong việc triển khai các chương trình MTQG cần được tháo gỡ từ cơ chế, chính sách và chủ trương của Quốc hội.

Theo đại biểu phân tích, về trình tự thẩm quyền dự án và dự án thành phần hiện đang rất phức tạp. Đối với vốn đầu tư công, việc phân cấp nhóm A, B, C cơ bản không có vấn đề. Tuy nhiên, với vốn sự nghiệp, gồm: Vốn sự nghiệp có tính chất đầu tư; Vốn sự nghiệp hỗ trợ trực tiếp, thì cả hai đều rất khó giải ngân. Báo cáo của Chính phủ tại Kỳ họp thứ 10 cũng nêu rõ: tỷ lệ giải ngân vốn sự nghiệp thấp hơn rất nhiều so với vốn đầu tư công, trong khi quy mô vốn sự nghiệp lại được bố trí rất lớn. Việc Trung ương giao vốn chi tiết đến từng dự án thành phần cũng gây lúng túng cho địa phương, đặc biệt với hai chương trình MTQG giảm nghèo và dân tộc thiểu số.

Đại biểu Lò Thị Luyến, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên

Bên cạnh đó, Đại biểu Lò Thị Luyến cũng chỉ rõ cơ chế quản lý không thống nhất giữa ba chương trình trong cùng giai đoạn 2021- 2025 đang tạo gánh nặng lớn cho cơ quan quản lý và triển khai. “Mỗi chương trình có một đầu mối chủ quản, một hệ thống báo cáo và biểu mẫu khác nhau; nhiều nội dung trùng nhau nhưng lại yêu cầu quy trình quản lý riêng biệt. Điển hình như hoạt động chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ trong 1.000 ngày đầu đời và chăm sóc bà mẹ mang thai xuất hiện đồng thời ở cả chương trình giảm nghèo bền vững và chương trình dân tộc thiểu số, gây chồng chéo trong triển khai”, đại biểu cho biết.

Một khó khăn lớn khác là yêu cầu bố trí vốn đối ứng. Theo Đại Lò Thị Luyến, trong khi nhiều địa phương được Trung ương hỗ trợ trên 60% thu ngân sách nhưng vẫn phải tự cân đối để thực hiện chương trình, điều này khiến nhiều dự án không thể triển khai dù nhu cầu rất lớn. Việc “lồng ghép nguồn vốn” cũng trở thành rào cản, bởi quy trình thanh toán – quyết toán và chế độ kế toán của từng nguồn vốn hoàn toàn khác nhau, khiến nhiều tỉnh thành suốt ba năm qua không ban hành nổi quy định lồng ghép.

Đối với người dân, các gói hỗ trợ trực tiếp đang tạo nên tâm lý ỷ lại ở một bộ phận, trong khi người chăm chỉ làm ăn lại khó tiếp cận chính sách. Nhu cầu cấp thiết nhất của vùng khó khăn vẫn là đầu tư vào kết cấu hạ tầng - đường, điện, trường, trạm, thay vì các hỗ trợ nhỏ lẻ, manh mún.

Từ thực tế trên, Đại biểu Lò Thị Luyến đề nghị, một khi thông qua chủ trương chương trình MTQG của tất cả các chương trình này, đề nghị Quốc hội không yêu cầu vốn đối ứng đối với những tỉnh nhận hỗ trợ ngân sách Trung ương từ 60% trở lên; đồng thời bỏ yêu cầu địa phương lồng ghép nguồn vốn vì không khả thi. Đại biểu cũng đề nghị Quốc hội tiến hành giám sát chuyên đề giữa nhiệm kỳ để kịp thời tháo gỡ các vướng mắc mới phát sinh.

Đại biểu Lê Quang Mạnh, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ

Nêu ý kiến, Đại biểu Lê Quang Mạnh, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ cho biết, thời gian qua, nhiều vướng mắc trong việc sử dụng vốn sự nghiệp và vốn đầu tư công cũng đã được nhận diện và từng bước tháo gỡ. Quốc hội đã sửa Luật Ngân sách, cho phép chuyển nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia sang năm sau trong trường hợp giao vốn chậm và khó giải ngân – đây là một bước xử lý quan trọng, khác với cơ chế vốn sự nghiệp thông thường.

Tuy nhiên, đó mới chỉ là một phần của bài toán. Nguyên nhân sâu xa, theo đại biểu Lê Quang Mạnh là cách thiết kế chương trình vẫn dựa trên mô hình bộ ngành, mỗi bộ xây dựng chương trình theo chức năng riêng nên dễ trùng lặp mục tiêu, thiếu thống nhất khi triển khai xuống cơ sở. Trong khi đó, việc thực hiện cuối cùng lại diễn ra ở cấp xã, nơi bộ máy hạn chế về nhân lực và không thể cùng lúc gánh quá nhiều chương trình.

Do đó đại biểu rất đồng tình với đề xuất trong hồ sơ trình: giai đoạn tới phải triển khai thống nhất, với bốn yêu cầu lớn. Trước hết, cần có một đầu mối thống nhất ở địa phương. Dù Trung ương có thể có nhiều bộ cùng tham gia, nhưng địa phương phải có một đầu mối để phối hợp, triển khai và chịu trách nhiệm xuyên suốt.

Thứ hai, cần một khung định mức, chỉ tiêu, cơ chế thống nhất. Các tiêu chí, chỉ số, định mức và hành lang pháp lý phải đồng bộ giữa các chương trình để tránh chồng chéo khi thực hiện tại cơ sở.

Đại biểu Lê Thị Thanh Lam, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ

Thứ ba, cần thống nhất trong sử dụng vốn. Theo đại biểu, vốn đầu tư công hiện nay dễ tiêu hơn do có định mức rõ ràng; trong khi vốn sự nghiệp, nhất là với chương trình mục tiêu quốc gia, lại rất khó giải ngân khi chuyển sang các hoạt động hỗ trợ sinh kế, tạo thu nhập cho người dân. Nhiều địa phương không làm được vì cần tính khoa học, bám sát người dân. “Vì vậy, quan trọng nhất là thống nhất theo mục tiêu, còn việc hạch toán theo đầu tư công hay chi sự nghiệp chỉ là công cụ để đạt mục tiêu”, Đại biểu Lê Quang Mạnh nói.

Theo đại biểu, cần có hướng dẫn cụ thể từ lập dự toán, bảo vệ dự toán đến sử dụng vốn sao cho linh hoạt, miễn là đạt mục tiêu và tuân thủ tổng ngân sách được giao. Đây cũng chính là tinh thần của Ban Chấp hành Trung ương:Trung ương làm khung và tạo nguồn; địa phương quyết định, tổ chức thực hiện và chịu trách nhiệm. “Nếu các bộ ngành vẫn can thiệp sâu, phân bổ chi tiết từng dự án tại địa phương thì chúng ta sẽ quay lại đúng vướng mắc của giai đoạn trước”, đại biểu nhấn mạnh.

Thứ 4, về nguyên tắc phân bổ, theo đại biểu phải bảo đảm hiệu quả, không “chia đều”. Nguồn lực phải được ưu tiên cho địa phương khó khăn, nơi cần đầu tư để đạt mục tiêu. Một số địa phương như Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh có đủ nguồn lực, thậm chí dư để hỗ trợ những nơi khác. “Cách phân bổ cho địa phương không có phù hợp tí nào cả”, Đại biểu Lê Quang Mạnh nêu quan điểm.

Quang cảnh phiên thảo luận tại Tổ 11

Phân cấp phân quyền, không “ôm việc” nhưng cũng không thể “giao rồi buông”

Cho ý kiến tại Tổ, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ, tại Kỳ họp thứ 10 này, Quốc hội dành sự quan tâm đặc biệt cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Với việc xem xét thông qua ba luật sửa đổi liên quan đến giáo dục, đồng thời ban hành một Nghị quyết mang tính đặc thù nhằm tạo hành lang pháp lý mạnh mẽ hơn cho phát triển giáo dục - đào tạo. Cùng với đó, Quốc hội đang xem xét chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035, với mục tiêu xác định giáo dục - đào tạo là quốc sách hàng đầu, gắn chặt với phát triển khoa học và công nghệ.

“Việc xây dựng Chương trình Mục tiêu quốc gia về giáo dục là một nhiệm vụ chiến lược, đòi hỏi đầu tư lớn về nguồn lực và thời gian. Mục tiêu cuối cùng phải là nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, trong đó đặc biệt quan trọng là nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý”. Nhấn mạnh điều này, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, chương trình cần có tầm nhìn dài hạn, dự báo được xu hướng phát triển của xã hội và thị trường lao động trong tương lai.

Chủ tịch Quốc hội cho biết, vừa qua, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã họp và thảo luận rất kỹ về chương trình này. “Tôi cũng đã nhiều lần nêu ý kiến và xin nhấn mạnh thêm: Chương trình phải xác định rõ trọng tâm, phạm vi, tránh dàn trải. Chúng ta không thể tham vọng vượt quá khả năng nguồn lực; phải nhìn vào “túi tiền” của mình để bố trí theo hướng trọng tâm, trọng điểm, cái gì xã hội hóa được thì mạnh dạn xã hội hóa. Chương trình MTQG chỉ nên tập trung giải quyết những vấn đề cốt lõi, cấp bách, mang tính đột phá của ngành giáo dục”, Chủ tịch Quốc hội nói.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại Tổ 11

Theo Chủ tịch Quốc hội, giáo dục - đào tạo trong giai đoạn mới chịu tác động mạnh mẽ của cách mạng công nghiệp 4.0, đặc biệt là sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) và nhu cầu ngày càng tăng về nguồn nhân lực chất lượng cao. “Vì vậy, các giải pháp đổi mới giáo dục không thể dừng ở “dạy tốt - học tốt” theo cách truyền thống, mà cần một cuộc cách mạng về tư duy và công cụ”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Chủ tịch Quốc hội cũng cho rằng, trước hết, phải chuyển từ mục tiêu truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực giải quyết vấn đề. Vai trò của giáo viên cũng cần chuyển từ người truyền đạt kiến thức sang người hướng dẫn, truyền cảm hứng. Không gian lớp học không còn bó hẹp trong “bốn bức tường”, mà phải được mở rộng thành học mọi lúc, mọi nơi. Việc đánh giá học sinh cũng cần chuyển từ điểm số bài thi sang đánh giá quá trình và sản phẩm học tập.

Theo Chủ tịch Quốc hội, trọng tâm cần ưu tiên gồm: chuyển đổi số, đào tạo nghề chất lượng cao, và giáo dục vùng sâu, vùng xa với các giải pháp và nguồn vốn tương ứng. “Đây cũng là lý do Bộ Chính trị, Ban Bí thư và đồng chí Tổng Bí thư chỉ đạo xây dựng 280 trường nội trú cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi”, Chủ tịch Quốc hội cho biết.

Đại biểu Nguyễn Thanh Phương, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ phát biểu

Nhất trí với nhiều ý kiến các đại biểu đã phản ánh trước đó, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, chương trình phải đảm bảo nguồn lực, cơ chế tài chính, tăng cường công tác quản lý, kiểm tra và giám sát. Phải khắc phục triệt để tình trạng tiền thì ít, thủ tục giải ngân lại phức tạp, giải ngân chậm, phân tán, manh mún; thi công phải bảo đảm không thất thoát, không tiêu cực. 

“Một yêu cầu quan trọng khác là cơ chế phân bổ vốn phải linh hoạt, tạo điều kiện cho địa phương chủ động điều chỉnh phù hợp với điều kiện thực tiễn, đúng tinh thần: Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm, Trung ương kiến tạo và giám sát”. Nhấn mạnh như vậy, Chủ tịch Quốc hội cho biết, thời gian qua, Quốc hội đã thực hiện rất đúng vai: Quốc hội quyết định chính sách; Chính phủ, các bộ và địa phương chịu trách nhiệm phân bổ vốn và tổ chức triển khai. Trong hơn một năm qua, Quốc hội đã phân bổ vốn theo tổng mức để Chính phủ phân cho các bộ, bộ phân tiếp cho địa phương; và địa phương phải tự chịu trách nhiệm trong quá trình thực hiện.

Ngoài ra, Chủ tịch Quốc hội lưu ý, phải phân cấp rõ thẩm quyền, trách nhiệm quản lý và điều hành giữa Trung ương và địa phương, giữa Bộ Giáo dục và các bộ, ngành liên quan. Trên không thể “ôm việc”, nhưng cũng không thể “giao rồi buông”. Giao quyền phải đi đôi với giám sát, kiểm tra. Ví dụ, Quốc hội ban hành luật thì phải theo dõi Chính phủ ban hành nghị định, thông tư có kịp thời không, có đúng tinh thần của luật hay không. Giao nhiệm vụ nhưng phải có cơ chế kiểm tra, giám sát hiệu quả.

Các đại biểu tham dự phiên họp

Chủ tịch Quốc hội cho biết, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội sẽ xem xét, thông qua Luật Quy hoạch (sửa đổi) và điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Vì vậy, các nội dung của chương trình phải bảo đảm tính thống nhất với quy hoạch tổng thể quốc gia và hệ thống pháp luật có liên quan.

Nhấn mạnh, hiện nay, chủ trương tích hợp ba chương trình mục tiêu quốc gia đã được khẳng định là phù hợp, Chủ tịch Quốc hội cho biết, việc giao Hội đồng Dân tộc chủ trì cả ba chương trình là bước đi đúng. “Trước đây, ba chương trình được giao cho ba cơ quan khác nhau phụ trách theo từng mảng, dẫn đến nhiều trường hợp một hộ gia đình cùng lúc là đối tượng của cả ba chương trình. Vì vậy, chủ trương tích hợp là cần thiết và hoàn toàn chính xác”, Chủ tịch Quốc hội khẳng định.

Cho rằng hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026 – 2035 phụ thuộc rất lớn vào khâu tổ chức thực hiện từ Trung ương đến địa phương, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh “phải hành động quyết đoán, quyết liệt, quyết tâm – nhưng quan trọng hơn phải quyết làm, có sản phẩm, có kết quả cụ thể; nếu chỉ quyết liệt trong lời nói mà không có người thực hiện thì chương trình sẽ khó đạt mục tiêu”.

Các đại biểu tham dự phiên họp

Củng cố y tế cơ sở là chìa khóa thành công của chương trình chăm sóc sức khỏe

Đề cập tới Chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026 - 2035, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định, đây cũng là chương trình rất quan trọng, thể hiện rõ quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về vị trí, vai trò của công tác bảo vệ, chăm sóc sức khỏe Nhân dân và công tác dân số.

Chủ tịch Quốc hội cho rằng, dù chương trình này đòi hỏi nguồn lực, nhưng nhiều giải pháp không nhất thiết phải tốn nhiều kinh phí vẫn có thể triển khai hiệu quả. Ví dụ như việc xây dựng “vườn thuốc nam” và tủ thuốc gia đình – những mô hình từng rất phổ biến trước đây để xử lý các loại bệnh thông thường ngay tại nhà mà không phải lúc nào cũng cần đến cơ sở y tế. Chủ tịch Quốc hội cho rằng, “phòng bệnh hơn chữa bệnh” là quan điểm rất đúng và cần được nâng ý thức trong cộng đồng.

Chủ tịch Quốc hội cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã họp và cho ý kiến kỹ lưỡng, cơ quan soạn thảo cũng đã tiếp thu nhiều nội dung quan trọng đối với chương trình này.

“Chăm sóc sức khỏe nhân dân một bài toán tổng thể đòi hỏi giữa chính sách vĩ mô, hạ tầng kỹ thuật, nguồn nhân lực, ý thức cộng đồng. Tổng Bí thư đã nói làm sao tiến tới năm 2026 mỗi người dân được khám sức khỏe định kỳ ít nhất một lần trong năm”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Đại biểu Nguyễn Văn Quân, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ

Chủ tịch Quốc hội cũng nêu một số giải pháp để nghị Cơ quan soạn thảo lưu ý. Theo đó, phải củng cố và đổi mới y tế cơ sở, bởi đây là nền tảng quan trọng nhất. Cần nâng cao năng lực trạm y tế xã, phường; trang bị các thiết bị chẩn đoán cơ bản như siêu âm, xét nghiệm nhanh, cùng danh mục thuốc thiết yếu để người dân có thể yên tâm khám chữa bệnh ngay tại tuyến cơ sở, không phải đổ dồn lên tuyến tỉnh, tuyến trung ương. Vừa qua, Quốc hội thông qua Luật Bảo hiểm y tế sửa đổi, cho phép thông tuyến trong khám chữa bệnh bằng bảo hiểm y tế. Quy định này đã tạo sự phấn khởi lớn cho người dân và góp phần giảm đáng kể tình trạng chuyển tuyến không cần thiết. “Thực tế, để đạt được kết quả này là vô cùng gian nan. Nếu không quyết liệt, mạnh mẽ thì khó có thể tháo gỡ những vướng mắc kéo dài suốt nhiều năm qua”, Chủ tịch Quốc hội chia sẻ.

Vấn đề thứ hai, theo Chủ tịch Quốc hội, phải đẩy mạnh y tế dự phòng và nâng cao sức khỏe cộng đồng. “Phòng bệnh hơn chữa bệnh” phải được xem là nguyên tắc cốt lõi nhằm giảm gánh nặng bệnh tật, bao gồm kiểm soát bệnh không lây nhiễm, tiêm chủng mở rộng, giáo dục lối sống lành mạnh và bảo vệ môi trường…

Chủ tịch Quốc hội cũng nêu rõ, bên cạnh công nghệ và chuyển đổi số đột phá, phát triển nguồn nhân lực y tế là yếu tố then chốt, bởi con người quyết định chất lượng dịch vụ y tế. Điều này bao gồm đào tạo, chuyển giao kỹ thuật, chính sách đãi ngộ, nâng cao y đức, cùng các giải pháp tài chính – bảo hiểm để mọi người dân đều có khả năng chi trả chăm sóc sức khỏe. 

Đại biểu Tô Ái Vang, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ phát biểu

Chủ tịch Quốc hội nêu gợi mở, giải pháp phù hợp chính là vận hành mô hình “hình tháp”. Theo đó, đáy tháp phải là hệ thống y tế dự phòng và y tế cơ sở vững chắc, phủ rộng đến người dân. Thân tháp là y tế chuyên sâu, được hỗ trợ bởi công nghệ hiện đại. Đỉnh tháp là hệ thống chính sách và tài chính bền vững. 

“Nếu đáy tháp yếu, dù hô hào nhiều ở trên, hệ thống vẫn không thể vận hành hiệu quả”. Nhấn mạnh như vậy Chủ tịch Quốc hội đề nghị các mục tiêu và giải pháp của chương trình phải bảo đảm tính khả thi, phù hợp với thực tiễn mà các đại biểu đã phản ánh. Nội dung nào không khả thi thì cần mạnh dạn cắt giảm. Đặc biệt, sau khi chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp của từng tiểu dự án phải thống nhất với mục tiêu tổng quát, mục tiêu cụ thể và hệ thống chỉ số đánh giá.

Nhấn mạnh lại, một chương trình được phê duyệt rồi “buông” thì rất khó đạt hiệu quả, Chủ tịch Quốc hội cho rằng phải thường xuyên kiểm tra, giám sát. Ngay sau khi Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư, cần khẩn trương ban hành văn bản hướng dẫn, phân cấp rõ ràng, tổ chức thực hiện và bố trí vốn kịp thời.

Đây cũng là “điểm nghẽn” lớn nhất lâu nay: Quốc hội bàn bạc công phu, Chủ tịch Quốc hội ký Nghị quyết, nhưng nếu thiếu hướng dẫn thực thi hoặc phân công không rõ ràng, chương trình sẽ chậm triển khai. “Thực tế cho thấy, qua các lần sơ kết, tổng kết nghị quyết, khâu yếu nhất vẫn là tổ chức thực hiện: ai làm, làm lúc nào, làm thế nào, kết quả ra sao phải được quy định cụ thể và có cơ chế kiểm tra thường xuyên”, Chủ tịch Quốc hội nói.

Theo Chủ tịch Quốc hội, Chương trình Mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035; Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026 – 2035 gắn trực tiếp với đời sống Nhân dân, và nếu triển khai tốt thì “dân biết, dân bàn, dân kiểm tra, dân thụ hưởng” sẽ được thể hiện rất rõ.