Hóa giải hiệu quả ‘đối đầu’ bằng đối thoại

Thấu tình, đạt lý

Không ồn ào, căng thẳng như những phiên xét xử tranh tụng, các buổi hòa giải, đối thoại tại Tòa án Nhân dân khu vực 1, thành phố Hải Phòng mang không khí của sự lắng nghe, thuyết phục và tìm tiếng nói chung. Ở đó, công lý không chỉ được thể hiện bằng phán quyết, mà còn bằng sự đồng thuận, một phương án giải quyết thấu lý đạt tình, vừa tiết kiệm thời gian, chi phí cho các bên, vừa thuận lợi thi hành án, hạn chế tối đa việc kháng cáo, kháng nghị, rút ngắn thời gian giải quyết án.

Ví dụ điển hình là vụ tranh chấp di sản thừa kế giữa 3 anh chị em trong một gia đình tại phường Hoa Động, thành phố Thủy Nguyên (cũ), với diện tích đất hơn 1.130 m². Sau nhiều năm bất đồng và đưa nhau ra tòa, đến cuối năm 2024, các bên vẫn giữ quan điểm cứng rắn khi nộp đơn khởi kiện tại Tòa án Nhân dân Thủy Nguyên (nay là Tòa án Nhân dân khu vực 1). Tuy nhiên, nhờ những buổi hòa giải kiên trì, sự phân tích thấu đáo của hòa giải viên, thư ký và thẩm phán về mặt pháp lý lẫn tình cảm gia đình, các bên cuối cùng đạt được thống nhất vào tháng 5/2025.

Kết quả hòa giải được Tòa án Nhân dân Thủy Nguyên công nhận, là cơ sở để các bên thực hiện thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Quan trọng hơn, mối quan hệ gia đình từng rạn nứt đã dần được hàn gắn.

Theo thống kê, từ tháng 7/2025 - thời điểm Tòa án Nhân dân khu vực 1 chính thức hoạt động - đơn vị đã hòa giải, đối thoại thành công 483/638 vụ việc, đạt tỷ lệ 75%. Trong đó, lĩnh vực hôn nhân và gia đình chiếm tỷ lệ hòa giải thành cao nhất.

Tại Tòa án Nhân dân khu vực 3 - đơn vị được thành lập từ Tòa án Nhân dân quận Ngô Quyền và Tòa án Nhân dân quận Hồng Bàng trước đây - nơi luôn có nhiều vụ việc hôn nhân gia đình, dân sự và hành chính, giải pháp hòa giải, đối thoại tiền tố tụng được xem là "chìa khóa" để giảm tải áp lực xét xử. Hiện Tòa án Nhân dân khu vực 3 có 9 hòa giải viên là những cán bộ giàu kinh nghiệm, từng là thẩm phán, luật sư, cán bộ trong các cơ quan Đảng của thành phố. Mỗi ngày, tòa đều bố trí lịch làm việc cố định cho các hòa giải viên nhằm tiếp nhận, xử lý và hòa giải ngay từ giai đoạn đầu khi đơn được gửi đến.

Theo thống kê của Tòa án Nhân dân thành phố, từ ngày 1/10/2024 đến hết 6 tháng đầu năm 2025, Toà án hai cấp (thành phố Hải Phòng và Hải Dương cũ) hoà giải, đối thoại 4.729 vụ việc, đạt tỷ lệ gần 70%. Sau hợp nhất, các tòa khu vực vẫn đang làm tốt công tác này với 376 vụ việc hòa giải thành trong tháng 7.

Những con số này cho thấy rõ giá trị của hòa giải, đối thoại - không chỉ dừng lại ở việc “giảm tải” cho tòa án, mà còn góp phần hóa giải nhiều vụ việc phức tạp ngay từ giai đoạn tiền xét xử. Nhiều tranh chấp dân sự, lao động, hôn nhân... vốn có nguy cơ mâu thuẫn gay gắt khép lại trong tinh thần tự nguyện, không còn căng thẳng, đối đầu tại phiên tòa.

Nhất quán từ chỉ đạo đến thực hiện

Hiệu quả của công tác hòa giải, đối thoại không đến từ may mắn, mà là kết quả của sự chỉ đạo thống nhất, xuyên suốt từ Tòa án Nhân dân thành phố đến từng tòa khu vực; từ người đứng đầu cho đến từng thẩm phán, thư ký và hòa giải viên. Các tòa khu vực chủ động xây dựng đội ngũ hòa giải viên, đối thoại viên có chuyên môn vững vàng, giàu kỹ năng xã hội. Quy trình tiếp nhận, phân loại và xử lý vụ việc được tổ chức khoa học, hợp lý. Trong mỗi vụ việc, sự kiên nhẫn, mềm mỏng nhưng kiên quyết là yếu tố quyết định thành công.

Phó Chánh án Tòa án Nhân dân khu vực 1 Lê Thị Hà cho biết: Tại Tòa án Nhân dân khu vực 1, với sự chỉ đạo thống nhất của Chánh án, công tác hòa giải đối thoại được chú trọng ngay từ khâu tiếp nhận đơn, yêu cầu khởi kiện của các đương sự. Mỗi ngày, có ít nhất 2 hòa giải viên túc trực để tiếp nhận, giải thích pháp luật, hướng dẫn và trực tiếp hòa giải.

Không chỉ hòa giải viên, mỗi vụ việc, vụ án tranh chấp, trực tiếp thư ký, thẩm phán đồng hành với các hòa giải viên nghiên cứu vụ án, vụ việc, phân tích thấu đáo lý, tình, mở ra các hướng để các bên đi đến hòa giải thống nhất. Việc các đương sự hòa giải với nhau không chỉ tiết kiệm được án phí, thời gian, thủ tục xét xử mà còn bảo đảm hiệu quả trong công tác thi hành án.

Phó Chánh án Tòa án Nhân dân thành phố Bùi Đăng Huy cho biết: Hòa giải, đối thoại không chỉ là một thủ tục trước xét xử, mà còn là phương thức giải quyết tranh chấp mang tính bền vững, nhân văn. Mục tiêu không chỉ là khép lại hồ sơ, mà mở ra sự đồng thuận giữa các bên.

Từ ngày 1/7/2025, hàng loạt các văn bản tố tụng có sự thay đổi, theo phân cấp thẩm quyền, phân việc và tính chất của các vụ việc, vụ án, nên công tác hòa giải đối thoại chủ yếu được thực hiện tại các Tòa án Nhân dân khu vực với 76 hòa giải viên. Lãnh đạo Tòa án Nhân dân thành phố luôn yêu cầu lãnh đạo tòa án các khu vực đôn đốc, sâu sát công tác hòa giải tại đơn vị mình, quan tâm, chủ động hòa giải theo phương châm “Kiên trì, không nóng vội, nhưng cũng không thể kéo dài”.

Thời gian tới, Tòa án Nhân dân thành phố Hải Phòng sẽ tiếp tục tổ chức tập huấn, nâng cao chất lượng đội ngũ hòa giải viên, mở rộng tuyên truyền để người dân hiểu rõ lợi ích của công tác hòa giải đối thoại tại tòa, đồng thời có đề xuất UBND thành phố xem xét hỗ trợ một phần kinh phí để các tòa án khu vực ở địa phương xa có cơ sở vật chất tốt hơn đáp ứng yêu cầu thực hiện công tác hòa giải đối thoại tại tòa.

Hải Phòng đã triển khai đồng bộ tinh thần của Luật Hòa giải, đối thoại tại tòa án, biến công tác này thành “cánh cửa mở” trước khi bước vào phòng xử án. Ý nghĩa xã hội của hòa giải, đối thoại càng rõ trong bối cảnh tranh chấp ngày càng đa dạng, phức tạp. Việc giảm số vụ án phải đưa ra xét xử không chỉ tiết kiệm ngân sách, giảm tải cho thẩm phán mà còn góp phần giữ gìn ổn định xã hội, hạn chế hệ lụy từ những xung đột pháp lý kéo dài.

Khi các bên tự nguyện bắt tay nhau, pháp luật trở thành cầu nối thay vì rào chắn. Để công tác hòa giải, đối thoại tiếp tục phát huy hiệu quả, cần đầu tư nâng cao chất lượng đội ngũ; tăng cường ứng dụng công nghệ trong quản lý, theo dõi vụ việc; đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu, tin tưởng và lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp này.