Nông nghiệp bền vững - an toàn sức khoẻ
Tiện lợi trước mắt, hệ lụy khôn lường
Những năm gần đây, cùng với quá trình sản xuất nông nghiệp hàng hóa, nông dân Hải Phòng ngày càng sử dụng nhiều hóa chất bảo vệ thực vật, trong đó thuốc trừ cỏ được coi là “giải pháp nhanh gọn” để tiết kiệm thời gian và chi phí. Chỉ cần một lần phun, hàng nghìn mét vuông ruộng lúa, vườn rau hay bãi ngô đã sạch cỏ, không phải mất công nhổ thủ công.
Ông Nguyễn Văn Q. trồng rau tại xã An Hưng cho biết, gia đình trồng hơn 2 sào rau, nếu làm cỏ thủ công sẽ mất nhiều công lao động, thuê người thì chi phí tăng. Thuốc trừ cỏ giúp làm sạch nhanh, cây rau cũng có không gian phát triển hơn. Tuy nhiên, bản thân ông cũng lo ngại vì không biết dư lượng hóa chất còn bám lại có ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng hay không.
Chính sự tiện lợi ấy khiến không ít nông dân lạm dụng thuốc trừ cỏ mà chưa ý thức đầy đủ về tác hại lâu dài. Nhiều trường hợp sử dụng sai liều lượng, phun không đúng thời gian cách ly, hoặc dùng loại thuốc bị khuyến cáo hạn chế. Hệ quả là đất nông nghiệp bị thoái hóa, nguồn nước kênh, mương ô nhiễm và đặc biệt là nguy cơ tồn dư hóa chất trong nông sản.
Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hải Phòng, năm 2026, Hải Phòng đặt mục tiêu gieo trồng 29.200 ha cây vụ đông, tăng 3% so với năm 2025. Thành phố mở rộng tối đa cây rau chủ lực, có thị trường tiêu thụ rộng như hành, tỏi, cà rốt, cải bắp, su hào, súp lơ... Các khu vực này không chỉ cung ứng rau xanh cho thành phố mà còn tiêu thụ ra thị trường lân cận. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu của Viện Môi trường nông nghiệp chỉ ra rằng, nếu không kiểm soát chặt chẽ, dư lượng thuốc trừ cỏ và thuốc bảo vệ thực vật khác trong đất canh tác tại đồng bằng ven biển đang có xu hướng tăng.
Kỹ sư môi trường nông nghiệp Đinh Thị Hải Yến, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hải Phòng cho biết, thuốc trừ cỏ có cơ chế tiêu diệt cây xanh nói chung, không phân biệt cỏ hay cây trồng. Khi thấm xuống đất, một phần sẽ bị rửa trôi ra kênh, mương, gây ô nhiễm nguồn nước. Một số hoạt chất như glyphosate có thể tồn lưu lâu dài, ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật đất, làm giảm độ phì nhiêu, thậm chí tích tụ trong chuỗi thức ăn. Về lâu dài, nếu không kiểm soát, đất trồng sẽ bạc màu, năng suất nông sản giảm mạnh.
Thực tế tại nhiều cánh đồng ở khu vực ngoại thành, sau vài vụ sản xuất liên tiếp sử dụng thuốc trừ cỏ, lớp đất mặt cứng lại, khả năng giữ nước kém, cây trồng phát triển yếu. Một số ao, hồ gần khu vực canh tác còn nổi váng, cá nuôi chết rải rác, minh chứng cho tác động tiêu cực của việc lạm dụng hóa chất.
Thúc đẩy nông nghiệp xanh
Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến an toàn thực phẩm, nhưng nỗi lo về tồn dư thuốc bảo vệ thực vật trong rau củ quả vẫn hiện hữu. Bà Lê Thị Minh ở phố Hai Bà Trưng, phường Lê Chân cho biết gia đình bà ưu tiên mua rau ở siêu thị hoặc cửa hàng VietGAP, nhưng không phải lúc nào cũng sẵn hàng. Có lần bà mua rau ở chợ gần nhà, khi rửa có màu lạ và có mùi lạ sau khi chế biến. Bà rất lo lắng nếu rau bị phun thuốc trừ cỏ hoặc thuốc kích thích tăng trưởng.
Hiện nay, việc quản lý thuốc bảo vệ thực vật, trong đó có thuốc trừ cỏ, được điều chỉnh bởi Luật Bảo vệ và Kiểm dịch thực vật 2013, cùng nhiều văn bản dưới luật. Danh mục thuốc được phép sử dụng, hạn chế hoặc cấm sử dụng được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn trước đây, nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành, cập nhật hằng năm. Từ năm 2021, một số hoạt chất thuốc trừ cỏ như paraquat, glyphosate đã bị cấm hoặc hạn chế nhập khẩu, lưu hành tại Việt Nam do nguy cơ độc hại cao.
UBND thành phố Hải Phòng cũng chỉ đạo các địa phương tăng cường tuyên truyền, tập huấn cho nông dân; đồng thời xử lý nghiêm các trường hợp buôn bán, sử dụng thuốc cấm. Tuy vậy, thực tế, tình trạng mua bán nhỏ lẻ, qua tay nhiều thương lái vẫn khó kiểm soát.
Ở nhiều vùng quê, người dân vẫn dễ dàng mua thuốc trừ cỏ từ cửa hàng mà ít quan tâm nhãn mác, hướng dẫn sử dụng hay thời gian cách ly. Đây là kẽ hở trong thực thi pháp luật, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa lực lượng quản lý thị trường, chính quyền cơ sở và ngành nông nghiệp.
Theo Tiến sĩ Hoàng Ngọc Tuấn, nguyên Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Hải Phòng, thành phố tích cực khuyến khích nông dân áp dụng các biện pháp canh tác thân thiện với môi trường: Sử dụng phân hữu cơ, che phủ nilon sinh học, luân canh cây trồng để hạn chế cỏ dại, thay thế thuốc hóa học bằng chế phẩm sinh học.
Một số mô hình trồng rau an toàn tại khu vực An Dương, Kiến Thụy, Ao Lão đã thành công trong việc giảm 50 đến 70% lượng thuốc trừ cỏ so với trước đây. Điều quan trọng không phải là cấm hoàn toàn, mà là sử dụng đúng cách, đúng liều lượng, đúng thời điểm. Người dân cần được tập huấn, nâng cao nhận thức. Đồng thời, cơ quan quản lý phải tăng cường kiểm tra dư lượng, gắn trách nhiệm của hợp tác xã và doanh nghiệp tiêu thụ nông sản.
Người tiêu dùng lựa chọn rau củ có nguồn gốc rõ ràng, ưu tiên sản phẩm đạt chứng nhận VietGAP, OCOP cũng là cách gián tiếp tạo sức ép để nông dân sản xuất an toàn hơn.
Tại Hải Phòng, hiện có nhiều nông trại sản xuất rau củ quả hữu cơ, đáp ứng nhu cầu nông sản sạch cho thị trường và góp phần đắc lực phát triển nông nghiệp bền vững như Hợp tác xã Nông nghiệp công nghệ cao Đại Đồng, Hợp tác xã Kênh Giang... Quy trình sản xuất nông sản hữu cơ góp phần quan trọng bảo vệ môi trường bằng cách tránh sử dụng các hóa chất như thuốc trừ sâu và phân bón, canh tác hữu cơ giúp giảm ô nhiễm và bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên.
Muốn xây dựng nền nông nghiệp an toàn, bền vững, Hải Phòng cần đồng bộ nhiều giải pháp: Siết chặt quản lý thị trường thuốc bảo vệ thực vật, tăng cường chế tài xử phạt, mở rộng các mô hình sản xuất hữu cơ sinh học và quan trọng nhất là thay đổi tư duy của người nông dân về sản xuất nông nghiệp xanh, sạch, bền vững.
