Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng: “Muốn phát triển đô thị hiện đại, Hà Nội cần đột phá mạnh vào thể chế”

Phóng viên Báo Hànộimới đã có cuộc trao đổi với Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, để lắng nghe những hiến kế giúp Hà Nội hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Thủ đô thông minh, xanh và đáng sống trong giai đoạn tới.

Ba “nút thắt” cần tháo gỡ

- Thưa Tiến sĩ, trong những năm qua, Hà Nội đã có nhiều bước tiến trong quản lý và phát triển đô thị theo hướng hiện đại. Ông đánh giá thế nào về những thành tựu mà Thủ đô đã đạt được trên hành trình xây dựng đô thị thông minh, xanh và bền vững?

- Hà Nội đã đạt được những bước tiến rất đáng ghi nhận, điển hình như hạ tầng giao thông công cộng hiện đại đang từng bước hình thành với các tuyến đường sắt đô thị, hệ thống xe buýt điện, buýt nhanh BRT. Đây chính là nền tảng để Hà Nội giảm ùn tắc, giảm ô nhiễm và dịch chuyển mạnh mẽ sang giao thông xanh.

Thứ hai, hạ tầng số và quản lý đô thị thông minh đã có bước khởi sắc. Việc phủ sóng wifi miễn phí ở nhiều điểm công cộng, lắp đặt hệ thống camera giám sát giao thông - an ninh, xây dựng các trung tâm điều hành đô thị thông minh... đã giúp Thành phố vận hành ngày càng hiệu quả, minh bạch và thân thiện hơn với người dân.

Thứ ba, không gian xanh và đô thị sinh thái được chú trọng mở rộng. Diện tích cây xanh tăng lên, nhiều khu đô thị mới được thiết kế theo tiêu chuẩn xanh, tiết kiệm năng lượng, thân thiện môi trường. Đây là một bước đi quan trọng để Hà Nội nâng cao chất lượng sống, tiệm cận các chuẩn mực của một đô thị đáng sống trong khu vực.

Những thành tựu này khẳng định quyết tâm và nỗ lực rất lớn của chính quyền và nhân dân Thủ đô, đồng thời tạo nền tảng quan trọng để Hà Nội tự tin bước vào giai đoạn phát triển mới với khát vọng trở thành một đô thị hiện đại, văn minh, xanh và bền vững hàng đầu châu Á.

- Bên cạnh kết quả đạt được, Hà Nội cũng đối mặt với nhiều thách thức. Theo ông, đâu là những “nút thắt” cần tháo gỡ để Thành phố phát triển bền vững hơn?

- Hà Nội đang phải đối mặt với nhiều thách thức không nhỏ, có thể khái quát thành ba “nút thắt” lớn cần tháo gỡ.

Thứ nhất, quá tải hạ tầng đô thị. Với dân số đã vượt 8,5 triệu người và tốc độ đô thị hóa nhanh, giao thông, nhà ở, y tế, giáo dục đều chịu áp lực rất lớn. Nếu không sớm có giải pháp đồng bộ, từ mở rộng mạng lưới giao thông công cộng đến phát triển các đô thị vệ tinh, thì tình trạng tắc nghẽn, quá tải sẽ ngày càng nghiêm trọng.

Thứ hai, ô nhiễm môi trường và suy giảm không gian xanh. Chất lượng không khí của Hà Nội nhiều thời điểm nằm trong nhóm thấp trên thế giới. Trong khi đó, tốc độ gia tăng phương tiện cá nhân, hoạt động xây dựng dày đặc và thiếu không gian mặt nước, cây xanh đang làm giảm chất lượng sống của người dân. Đây là thách thức trực tiếp đến mục tiêu trở thành đô thị xanh và bền vững.

Thứ ba, quản trị đô thị chưa theo kịp yêu cầu phát triển. Bộ máy quản lý vẫn còn nặng tính hành chính, nhiều tầng nấc trung gian, thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các sở, ngành và chính quyền địa phương. Nếu không đột phá về thể chế và phương thức quản lý - đặc biệt là ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số và trao quyền nhiều hơn cho cấp cơ sở - thì Hà Nội khó có thể vận hành thông minh và linh hoạt như các đô thị lớn trong khu vực.

Giải quyết được ba “nút thắt” này chính là chìa khóa để Hà Nội trở thành đô thị đáng sống đúng nghĩa.

Ưu tiên chiến lược

- Xây dựng đô thị thông minh, xanh và bền vững không thể chỉ dựa vào chính quyền. Theo ông, Hà Nội cần làm gì để khuyến khích doanh nghiệp tham gia và phát huy vai trò của người dân trong quá trình này?

- Để tạo cơ chế khuyến khích doanh nghiệp tham gia, Thành phố nên có chính sách ưu đãi về đất đai, thuế, tín dụng xanh cho những doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng số, năng lượng tái tạo, giao thông công cộng, xử lý rác thải và xây dựng công trình xanh. Khi doanh nghiệp nhìn thấy lợi ích kinh tế gắn với trách nhiệm xã hội, họ sẽ trở thành lực lượng tiên phong trong tiến trình này.

Tiếp theo, biến người dân thành trung tâm và chủ thể. Chính quyền không chỉ cung cấp dịch vụ thông minh, mà còn cần tạo điều kiện để người dân tham gia giám sát, phản hồi, đề xuất sáng kiến thông qua các nền tảng số. Đồng thời, việc nâng cao nhận thức cộng đồng về lối sống xanh - tiết kiệm năng lượng, phân loại rác tại nguồn, sử dụng phương tiện công cộng - sẽ giúp mỗi người dân trở thành “người đồng kiến tạo” của đô thị thông minh.

Cuối cùng, thúc đẩy đối tác công - tư (PPP) và cộng đồng - chính quyền. Khi các bên cùng chia sẻ trách nhiệm và lợi ích, Hà Nội có thể huy động được nguồn lực to lớn, đồng thời bảo đảm sự đồng thuận xã hội, để những chủ trương lớn nhanh chóng đi vào cuộc sống.

Có thể nói, chính sự đồng hành của doanh nghiệp và sự hưởng ứng tích cực của người dân mới là sức mạnh bền vững, giúp Hà Nội hiện thực hóa khát vọng trở thành đô thị hiện đại, xanh và đáng sống.

- Về mặt thể chế, ông cho rằng Hà Nội cần đột phá ở những chính sách nào để tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển và quản trị đô thị hiện đại trong giai đoạn 2025 - 2030?

- Muốn phát triển đô thị hiện đại, Hà Nội cần những đột phá thể chế đủ mạnh để giải phóng nguồn lực và nâng cao năng lực quản trị. Có thể tập trung vào ba hướng lớn.

Thứ nhất, cơ chế phân quyền, phân cấp thực chất. Hà Nội nên được trao nhiều thẩm quyền hơn trong quản lý đầu tư, quy hoạch, đất đai, tài chính - ngân sách, để có thể chủ động thiết kế và vận hành đô thị theo đặc thù của mình. Khi “địa phương quyết - địa phương làm - địa phương chịu trách nhiệm”, bộ máy mới đủ linh hoạt để đáp ứng nhu cầu phát triển nhanh.

Thứ hai, cơ chế tài chính - ngân sách đặc thù. Thủ đô cần một quỹ phát triển đô thị riêng, được giữ lại phần lớn nguồn thu từ đất đai, bất động sản, thuế môi trường, để tái đầu tư cho hạ tầng xanh, giao thông công cộng, chuyển đổi số. Đây là điều kiện tiên quyết để Hà Nội có nguồn lực bền vững cho những dự án lớn.

Thứ ba, cơ chế thể chế hóa và vận hành đô thị thông minh. Cần ban hành khung pháp lý về quản trị dữ liệu, bảo mật, chia sẻ thông tin công khai; đồng thời tạo hành lang cho hợp tác công - tư trong triển khai các nền tảng số, trí tuệ nhân tạo và dịch vụ đô thị thông minh. Như vậy, đô thị thông minh sẽ không chỉ là khẩu hiệu, mà trở thành phương thức quản trị thực tế.

Tóm lại, nếu có được những đột phá thể chế này, Hà Nội sẽ mở rộng không gian phát triển, nâng cao năng lực quản trị, và tạo động lực mạnh mẽ để bước vào giai đoạn mới - xứng đáng với vai trò đầu tàu, hình mẫu cho cả nước.

- Nếu phải đề xuất 3 ưu tiên chiến lược để Hà Nội đạt được mục tiêu trở thành đô thị thông minh, xanh và bền vững, ông sẽ nhấn mạnh vào những nội dung nào?

- Thứ nhất, phát triển mạnh giao thông công cộng xanh và đô thị vệ tinh. Đây là chìa khóa để giảm ùn tắc, giảm ô nhiễm, đồng thời phân bổ lại dân cư, mở rộng không gian phát triển.

Thứ hai, xây dựng hạ tầng số và quản trị đô thị thông minh. Hà Nội cần một hệ thống dữ liệu dùng chung, tích hợp trí tuệ nhân tạo trong điều hành, và nền tảng số để người dân - doanh nghiệp tham gia giám sát, phản hồi, kiến tạo chính sách.

Thứ ba, kiến tạo môi trường sống xanh và bản sắc văn hóa. Không gian cây xanh, mặt nước phải được bảo tồn và mở rộng, trong khi những giá trị nghìn năm văn hiến cần được gắn kết hài hòa với nhịp sống hiện đại. Chính bản sắc ấy mới tạo nên sức hút và sự khác biệt của Hà Nội.

Ba ưu tiên này, nếu được thực hiện nhất quán, sẽ đưa Hà Nội tiến nhanh hơn trên con đường trở thành một đô thị thông minh, xanh, bền vững - và quan trọng hơn cả, là một Thủ đô đáng sống cho mọi thế hệ.

- Trân trọng cảm ơn ông!