Nhận thức về những nhân tố tác động và giải pháp chủ động bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa trong bối cảnh tình hình mới

Quan điểm bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa trở thành tư tưởng chỉ đạo, phương châm hành động của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Đại hội XIII của Đảng xác định: “Chủ động ngăn ngừa nguy cơ chiến tranh, xung đột từ sớm, từ xa”, “có kế sách ngăn ngừa các nguy cơ chiến tranh, xung đột từ sớm, từ xa; chủ động phòng ngừa, phát hiện sớm và triệt tiêu các nhân tố bất lợi, nhất là các nhân tố bên trong có thể gây ra đột biến”^[2]. Để chủ động bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống thì công tác dự báo chiến lược là hết sức quan trọng.

Bài viết trên cơ sở nghiên cứu, phân tích những yếu tố tác động tới nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa từ sớm, từ xa.

1. Những số yếu tố tác động tới nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa

Một là, xung đột Nga - Ucraina có thể còn kéo dài

Cuộc xung đột Nga - Ucraina là một trong những sự kiện địa - chính trị quan trọng nhất trong hơn hai thập niên đầu thế kỷ XXI. Bùng phát từ ngày 24/02/2022, xung đột quân sự Nga - Ucraina diễn ra ngày càng khốc liệt, tác động sâu rộng đến an ninh khu vực và kinh tế toàn cầu. Đến nay, mặc dù nhiều sáng kiến, ý tưởng được đưa ra nhằm giải quyết cuộc xung đột nhưng khó có khả năng cuộc xung đột sẽ sớm kết thúc. Nhiều chuyên gia quốc tế nhận định: Thực chất xung đột Nga - Ucraina là cuộc đối đầu giữa các siêu cường, các trung tâm quyền lực để định hình một trật tự thế giới mới trong tương lai. Điều này khiến cuộc xung đột kéo dài và hai bên không tìm được tiếng nói chung để khôi phục lại hòa bình.

Hai là, căng thẳng giữa Trung Quốc và phương Tây vẫn tiếp tục tác động đến tình hình an ninh thế giới

Trong nhiều năm tới, cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung Quốc vẫn là chủ đề quan trọng và có thể là nhân tố định hình cục diện thế giới trong dài hạn. Cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề Hội nghị Thượng đỉnh G20 (tháng 11/2022) cho thấy hai Bên đều mong muốn quản lý sự bất đồng, ngăn chặn mối quan hệ cạnh tranh bị đẩy lên gần mức xung đột, đồng thời tìm cách hợp tác trong các vấn đề toàn cầu cấp bách… Tuy nhiên, cuộc gặp chỉ giảm bớt phần nào những căng thẳng giữa hai quốc gia và vẫn còn nhiều yếu tố tiềm ẩn bất ổn. Đáng chú ý, Trung Quốc được dự đoán tiếp tục tăng cường năng lực quân sự với tốc độ nhanh chóng, đặc biệt tại khu vực Thái Bình Dương. Trong khi đó, Mỹ sẽ hỗ trợ các nước đối tác trong khu vực thúc đẩy khả năng quốc phòng với các liên minh như AUKUS (gồm Úc, Anh, Mỹ) hay QUAD (gồm Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Úc) nhằm đối đầu với những tham vọng kinh tế và quân sự ngày càng mở rộng của Trung Quốc.

Ba là, nguy cơ suy thoái kinh tế tiếp tục trầm trọng

Kinh tế thế giới trong một hai năm tới vẫn đối mặt nhiều thách thức. Trung Quốc - Trung tâm sản xuất toàn cầu, dù đã dỡ bỏ chính sách “Zezo - Covid” (tháng 12/2022) nhưng vẫn ảnh hưởng không nhỏ đến phát triển kinh tế, đặc biệt là chuỗi cung ứng. Trong khi một số nước thu nhập thấp gặp khó khăn trước việc giá năng lượng và thực phẩm tăng cao, chủ yếu do cú sốc kinh tế từ xung đột Nga - Ucraina, thì chính phủ một số nước thu nhập cao đang thúc đẩy cùng lúc các gói kích thích kinh tế nhằm giúp người dân và các công ty đối mặt với cơn bão kinh tế này. Giới chuyên gia đánh giá kinh tế châu Âu có thể đã vượt qua giai đoạn tồi tệ nhất, song hoạt động kinh tế của khu vực này vẫn chưa hồi phục đủ để kích thích tăng trưởng. Kinh tế của cả châu Âu và Mỹ sẽ tiếp tục suy thoái trong năm 2024.

Bốn là, những biến động của an ninh phi truyền thống

Ngày nay, tất cả các quốc gia trên thế giới đều chịu tác động của vấn đề an ninh phi truyền thống như: biến đổi khi hậu, an ninh năng lượng, an ninh mạng, an ninh lương thực, an ninh nguồn nước… Văn kiện Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Những vấn đề an ninh phi truyền thống, nhất là an ninh mạng, biến đổi khí hậu, nước biển dâng, ô nhiễm môi trường tiếp tục diễn biến phức tạp”, “ngày càng đa dạng, phức tạp, tác động mạnh mẽ” đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Về biến đổi khí hậu, Việt Nam được đánh giá là một trong năm quốc gia trọng điểm chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu; trong đó, đồng bằng Sông Cửu Long là một trong bốn khu vực bị ảnh hưởng nặng nhất về hạn hán và xâm nhập mặn. 

An ninh năng lượng là vấn đề đáng báo động. Theo thống kê, trung bình mỗi năm, nhu cầu sử dụng năng lượng ở Việt Nam tăng gấp hai lần, trong khi đó khả năng đáp ứng chỉ đạt khoảng 60%. Vì thế, việc nhập khẩu năng lượng là điều khó tránh, dẫn đến phụ thuộc vào một số quốc gia.

Vấn đề an ninh lương thực, tuy là một trong các nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, nhưng tính chất và trình độ phát triển chưa tương xứng, khiến chúng ta luôn phải đối mặt với nguy cơ mất an ninh lương thực.

Đối với an ninh nguồn nước, nguồn nước mặt sản sinh trong lãnh thổ nước ta chỉ chiếm 37% tổng lượng nước mặt của quốc gia. Nguồn nước sản sinh từ bên ngoài lãnh thổ chảy vào chiếm tới 63%. Nguồn nước ngoại sinh này nằm ngoài khả năng quản lý trực tiếp của chúng ta, phụ thuộc hoàn toàn vào hoạt động quản lý, khai thác, sử dụng và bảo vệ của các quốc gia thượng nguồn. Mặt khác, với nguồn nước ngầm sụt giảm mạnh, tình trạng ô nhiễm nguồn nước, bức tử nhiều dòng sông do tác động của công nghiệp hóa và xả thải bừa bãi của nhiều nhà máy, xí nghiệp. Tình trạng trên đã đẩy Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia thiếu nước. An ninh mạng đã, đang là vấn đề nổi cộm hiện nay khi tội phạm công nghệ cao gia tăng, diễn biến phức tạp, sử dụng không gian mạng tuyên truyền, chống phá Đảng, Nhà nước và khối đại đoàn kết toàn dân tộc; tấn công phá hoại, gây đình trệ hạ tầng công nghệ thông tin, cũng như hoạt động của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân, v.v..

 Ngoài ra, còn một số nguy cơ khác tác động đến an inh quốc gia, an ninh con người như: tội phạm hủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, mua, bán người, ma túy,… phức tạp nhất là tội phạm ma túy tại các quốc gia có địa bàn biên giới tiếp giáp “Tam giác vàng”, “ Tam giác trắng” “ Lưỡi liềm đỏ”.[3] ^(2).

Những biến động chính trị, quân sự, an ninh phi truyền thống đã đưa thế giới vào tình trạng bất ổn với nhiều thách thức nghiêm trọng. Nếu các quốc gia nhất là nước nhỏ không chủ động chuẩn bị từ trước, từ sớm, từ xa để có đối sách ứng phó sẽ bị động, rơi vào vòng xoáy, trở thành “quân bài” trong tay của các nước khác.

2. Những thuận lợi, khó khăn, thách thức trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa tại Việt Nam.

Về thuận lợi, thời cơ:

Một là, hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, tạo điều kiện để Việt Nam tiếp tục giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định để phục vụ sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Cục diện cạnh tranh và thỏa hiệp giữa các nước lớn cho phép Việt Nam có điều kiện lựa chọn những kế sách phù hợp, thực hiện “dĩ bất biến ứng vạn biến” để không bị chi phối trong quan hệ quốc tế, giảm sức ép của các nước lớn; thúc đẩy quan hệ với nhiều đối tác, nhất là các nước lớn, trên các vấn đề lợi ích chiến lược; qua đó, kiềm chế, ngăn chặn, đẩy lùi âm mưu và hành động xâm phạm chủ quyền, lãnh thổ, thực hiện “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch đối với Việt Nam. Việc các nước lớn vừa hòa hoãn, vừa tập hợp lực lượng, vừa cạnh tranh quyết liệt với nhau, sẽ tạo điều kiện cho Việt Nam tạo được thế đối trọng, cân bằng chiến lược, tạo thế đan cài trong mối quan hệ với các cường quốc, không để bị động bất ngờ, chi phối, gây sức ép từ bên ngoài; với mục đích là tạo dựng, giữ vững môi trường hòa bình và ổn định, tranh thủ mọi nguồn lực, điều kiện để phát triển đất nước, củng cố quốc phòng, an ninh vững mạnh đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa.

Hai là, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, toàn diện tạo điều kiện thuận lợi đẩy mạnh đối ngoại quốc phòng, an ninh, gia tăng nguồn lực, tăng cường tiềm lực quốc phòng, an ninh. Toàn cầu hóa hiện nay là điều kiện thuận lợi để Việt Nam đẩy mạnh quá trình hội nhập quốc tế và đối ngoại quốc phòng, an ninh tạo cơ hội tiếp thu khoa học - công nghệ tiên tiến, chia sẻ kinh nghiệm xây dựng và phát triển lực lượng quân sự, quốc phòng của các nước đối tác; góp phần xây dựng tiềm lực quốc phòng, xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân vững mạnh, toàn diện, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa trong tình hình mới.

Ba là, Việt Nam là thành viên đóng vai trò ngày càng quan trọng trong ASEAN và nhiều tổ chức khu vực khác. Trong nhìn nhận của các nước, Việt Nam là một trong những nước có ảnh hưởng mang tính “dẫn dắt” trong ASEAN. Do đó, trong chính sách của các nước, nhất là các nước lớn đối với khu vực, Việt Nam có vị trí tương đối quan trọng, được các nước coi là một đối tác cần tăng cường, là nhân tố góp phần kết nối quan hệ của các nước với ASEAN. Nhiều quốc gia trong khu vực, nhất là các nước lớn đều muốn tăng cường quan hệ hợp tác với Việt Nam, tạo điều kiện thuận lợi cho Việt Nam có cơ hội hợp tác trên nhiều lĩnh vực, trong đó có hợp tác về quốc phòng, an ninh với các nước có tiềm lực quân sự, công nghệ hiện đại. Từ đó, thúc đẩy hiện đại hóa quân đội, lực lượng vũ trang nhân dân gia tăng sức mạnh bảo vệ vững chắc Tổ quốc từ sớm, từ xa.

Bốn là, khu vực châu Á - Thái Bình Dương với sự hội tụ của các nền kinh tế lớn như Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ, Nga và các nước ASEAN sẽ giúp mở rộng không gian tăng trưởng kinh tế, tạo cơ hội để Việt Nam mở rộng quan hệ và tận dụng nguồn lực từ bên ngoài, góp phần nâng cao sức mạnh quốc gia, tiềm lực quân sự của Việt Nam. Mặt khác, là nước có sự phát triển nhanh về công nghệ thông tin nên Việt Nam có những điều kiện thuận lợi để tiếp cận công nghệ, tranh thủ thị trường, tham gia mạng lưới sản xuất và chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu, cũng như ứng dụng thành tựu khoa học - công nghệ mới, tạo sức đột phá mới trong phát triển kinh tế - xã hội gắn với tăng cường tiềm lực, sức mạnh quốc phòng, an ninh, góp phần tích cực trong việc bảo đảm lợi ích quốc gia - dân tộc, bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa trong tình hình mới.

Về khó khăn, thách thức:

Một là, trong những năm tới, tình hình thế giới và khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, có nhiều yếu tố không thuận lợi, dễ gây mất ổn định. Cạnh tranh quyền lực và tăng cường điều chỉnh, đổi mới chiến lược của các nước lớn (tái cấu trúc lực lượng vũ trang, kết hợp sức mạnh của “vũ khí cứng” và “vũ khí mềm”, tăng ngân sách quốc phòng, tăng cường hợp tác quân sự, quốc phòng và an ninh, khai thác cơ chế quốc phòng, an ninh đa phương…), tranh giành ảnh hưởng chi phối thế giới, tạo thách thức cho nhiều nước, nhất là các nước nhỏ. Quan hệ giữa các nước lớn đã và đang tác động sâu sắc đến Việt Nam trên mọi phương diện, tiềm ẩn những nguy cơ có thể gây phương hại đến lợi ích quốc gia - dân tộc Việt Nam. Những sự kiện chính trị - quân sự gần đây ở Biển Đông đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình thực hiện các cam kết về hợp tác trên mọi lĩnh vực giữa Việt Nam với các nước đối tác, trong đó có cả đối tác chiến lược và đối tác toàn diện. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để giữ vững độc lập, chủ quyền, bảo đảm lợi ích quốc gia - dân tộc và phát triển đất nước trước những tác động đến từ sự cạnh tranh chiến lược của các cường quốc.

Hai là, do Việt Nam nằm ở khu vực nhạy cảm, từ trước đến nay luôn hứng chịu các cuộc xâm lược từ bên ngoài. Hiện nay, tình hình tranh chấp chủ quyền trên biển, nhất là biển Đông vẫn đang diễn ra gay gắt. Đồng thời, vị trí này cũng khiến cho nước ta phải hứng chịu nhiều thiên tai (bão, lũ, sạt lở…) khiến cho người dân phải luôn trong tình trạng phòng tránh thiên tai, ảnh hưởng không nhỏ đến kinh tế và đời sống, khó khăn trong việc ổn định đời sống. Điều này buộc chúng ta phải đặc biệt chú trọng trong công cuộc bảo vệ đất nước, chống giặc ngoại xâm, phòng chống thiên tai.

3. Giải pháp chủ yếu, chủ động bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa

Một là, chủ động nắm bắt, nghiên cứu, phân tích, dự báo chính xác những biến động chính trị, quân sự, an ninh phi truyền thống, chủ động ứng phó kịp thời, hiệu quả, không để bị động, bất ngờ. Cần sớm phát hiện, xử lý kịp thời có hiệu quả các tình huống, làm thất bại mọi âm mưu chống phá của các thế lực thù địch, phản động, cơ hội chính trị; triệt tiêu các nhân tố bất lợi, mất ổn định; loại trừ các nguy cơ đe dọa, uy hiếp từ sớm, ngay từ trong nguyên nhân, điều kiện hình thành, từ xa về không gian địa lý cả bên trong lẫn bên ngoài, theo phương châm: không dùng đến vũ lực và chiến tranh là thượng sách, lấy việc phòng ngừa từ xa, chuẩn bị từ sớm là chủ yếu, giữ vững thế chủ động chiến lược là quyết định để bảo đảm giành thắng lợi.

 Chủ động tiến hành nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn để tham mưu với Đảng, Nhà nước các chủ trương, chính sách, pháp luật, giải pháp, cơ chế phù hợp để bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc, chủ quyền, lãnh thổ và an ninh của đất nước, đề ra các kế sách bảo vệ, tự bảo vệ từ bên trong, chuẩn bị các điều kiện để bảo vệ Tổ quốc ngay trong thời bình; đồng thời, làm rõ và bổ sung những vấn đề lý luận - thực tiễn mới, giúp đưa chủ trương, đường lối của Đảng vào cuộc sống. 

Hai là, tăng cường tiềm lực, xây dựng lực lượng, thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân vững mạnh. Quán triệt sâu sắc, thực hiện thật tốt định hướng mục tiêu của Đại hội XIII về xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại. Không ngừng củng cố mối quan hệ mật thiết giữa Quân đội nhân dân với Công an nhân dân, bảo đảm phối hợp nhịp nhàng, hiệu quả trong thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, phục vụ phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. Kết hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa xây dựng xây dựng nền quốc phòng toàn dân và thế trận quốc phòng toàn dân với xây dựng nền an ninh nhân dân, thế trận an ninh nhân dân vững chắc.

  Ba là, phát huy sức mạnh tổng hợp quốc gia, kết hợp chặt chẽ hai nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cần nhận thức sâu sắc nhiệm vụ xây dựng, phát triển đất nước là một “phương thức hữu hiệu” để bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa.  Theo đó, cần bảo đảm phát triển nhanh và bền vững, khắc phục được nguy cơ tụt hậu trong phát triển; kết hợp chặt chẽ giữa giữa quốc phòng, an ninh và đối ngoại, giữa nguồn lực trong nước với nguồn lực bên ngoài, giữa phát triển kinh tế - xã hội, văn hoá, con người với củng cố, tăng cường quốc phòng, an ninh, tăng cường và thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ lưỡng dụng theo phương châm: phát triển để giữ vững quốc phòng, an ninh, bảo đảm quốc phòng, an ninh để phát triển và bảo đảm quốc phòng, an ninh trong phát triển.

Huy động có hiệu quả mọi nguồn lực vật chất và tinh thần, nhất là sức sáng tạo to lớn của nhân dân và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, tạo nguồn lực nội sinh và động lực to lớn để phát triển nhanh, bền vững đất nước, góp phần bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa.

Bốn là, phát huy vai trò tiên phong của đối ngoại, góp phần tạo lập môi trường hoà bình cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. Thấm nhuần tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về “dĩ bất biến, ứng vạn biến” trong cách ứng xử của Việt Nam trước những biến động chính trị, quân sự, an ninh phi truyền thống hiện nay. Kiên trì thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; đa dạng hóa, đa phương hóa; là bạn tốt, là đối tác tin cậy với các nước; là thành viên tích cực, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế; cùng các nước xây dựng và củng cố lòng tin chiến lược vì hòa bình, hợp tác, phát triển trên nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng, tôn trọng luật pháp quốc tế và cùng có lợi.

Đặc biệt, cần phát huy đồng bộ vai trò của các lĩnh vực đối ngoại quốc phòng và đổi ngoại an ninh trên nguyên tắc: đề cao đối thoại, thái độ chân thành và hành động thiết thực; mềm dẻo, linh hoạt trong xử lý mối quan hệ giữa hợp tác và đấu tranh, xác định đối tác và đối tượng; phát huy truyền thống hoà hiếu, nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình của dân tộc, ủng hộ mạnh mẽ hoà bình và công lý; chọn chính nghĩa chứ không chọn bên; kiên trì thực hiện “bốn không”, “bốn tránh” và “ba điều không để mất”:

Nguyên tắc 4 Không: (1) Không tham gia bất cứ liên minh quân sự nào; (2) Không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự tại Việt Nam; (3) Không liên kết với nước này chống lại nước khác; (4) Không sử dụng vũ lực hay đe dọa sử dụng vũ lực.

4 Tránh: (1) Tránh xung đột quân sự; (2) Tránh đối đầu về kinh tế; (3) Tránh cô lập về ngoại giao; (4) Tránh lệ thuộc về chính trị.

3 Điều không thể mất: (1) Không để mất chủ quyền lãnh thổ; (2) Không để mất hòa bình và ổn định; (3) Không để mất tình hữu nghị với các nước./.

Thượng tướng, PGS. TS. Nguyễn Văn Thành^[1]