Đổi mới căn bản tư duy xây dựng pháp luật

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn trình bày chuyên đề tại Hội nghị toàn quốc quán triệt và triển khai thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW.

Một điểm nhấn quan trọng trong Nghị quyết là đổi mới căn bản tư duy xây dựng pháp luật. Pháp luật phải thể chế hóa đầy đủ, kịp thời chủ trương của Đảng; xuất phát từ lợi ích toàn cục của đất nước, ưu tiên bảo đảm quyền con người và quyền công dân. Luật pháp được xác định là lợi thế cạnh tranh của đất nước, do đó Nghị quyết yêu cầu dứt khoát từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm” – thay vào đó phải khuyến khích sáng tạo, khơi thông nguồn lực phát triển. Các quy định pháp luật cần ổn định, đơn giản, dễ hiểu, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm. Công tác xây dựng pháp luật được yêu cầu phải rất chủ động trong nghiên cứu chiến lược và tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế, nhằm tăng tính dự báo, nâng cao chất lượng chính sách...

Nghị quyết 66 là đòi hỏi khách quan của tiến trình đổi mới

Theo Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn ngày 30/4/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm thay mặt Bộ Chính trị đã ký ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật đã được thành lập ngay sau khi Nghị quyết được Bộ Chính trị ban hành do Tổng Bí thư làm Trưởng ban; Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Quốc hội làm Phó trưởng Ban; các thành viên khác là Trưởng một số Ban Đảng, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Trưởng một Bộ, ngành, cơ quan, thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong việc tổ chức thực hiện thành công Nghị quyết.

Đây là sự kiện có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đánh dấu bước ngoặt trong tư duy và hành động đối với công tác xây dựng và thi hành pháp luật của nước ta.

Ngày 17/5/2025, Quốc hội cũng đã thông qua Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá trong công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật để kịp thời thể chế hóa ngay các quyết sách của Nghị quyết 66, tháo gỡ ngay những vướng mắc, bất cập về cơ chế tài chính, bảo đảm nguồn nhân lực chất lượng cao cũng như đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa, chuyển đổi số trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật.

Chủ tịch Quốc hội khẳng định, việc ban hành Nghị quyết 66 là đòi hỏi khách quan của tiến trình đổi mới, nhằm tạo đột phá nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên mới vươn mình giàu mạnh, thịnh vượng của đất nước.

Điều đó thể hiện qua các yếu tố: Thứ nhất, đất nước ta đang bước vào giai đoạn phát triển mới, với những đòi hỏi cao hơn về thể chế pháp luật để thực hiện thành công mục tiêu trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045 theo Nghị quyết Đại hội lần thứ 13 của Đảng. Điều này đòi hỏi một hệ thống pháp luật hiện đại, đồng bộ và khả thi.

Thứ hai, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, quá trình chuyển đổi số, phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn đang diễn ra mạnh mẽ, đặt ra những vấn đề mới, phức tạp về pháp lý cần được nghiên cứu, điều chỉnh kịp thời.

Thứ ba, hội nhập quốc tế sâu rộng, nhất là việc Việt Nam tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đòi hỏi hệ thống pháp luật trong nước phải tương thích với các cam kết quốc tế và thông lệ quốc tế.

Thứ tư, công tác xây dựng và thi hành pháp luật những năm qua còn không ít hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước, chưa thực sự trở thành động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển.

Chủ tịch Quốc hội chỉ rõ, những năm qua, công tác xây dựng và thi hành pháp luật đã đạt được những kết quả quan trọng, góp phần tạo nền tảng pháp lý cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Trong đó, tư duy, nhận thức lý luận về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa không ngừng được hoàn thiện. Hệ thống pháp luật Việt Nam đã được hình thành tương đối đồng bộ, bao trùm hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội. Chất lượng văn bản quy phạm pháp luật đã được nâng lên. Quy trình xây dựng pháp luật ngày càng chặt chẽ, khoa học; công tác thẩm định, thẩm tra dự án, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật ngày càng được chú trọng. Công tác tổ chức thi hành pháp luật đã có những chuyển biến tích cực. Các cơ quan, tổ chức, địa phương, cá nhân đã nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của việc thi hành pháp luật; công tác phổ biến, giáo dục pháp luật ngày càng được chú trọng; việc theo dõi tình hình thi hành pháp luật đã được tiến hành thường xuyên, có trọng tâm, trọng điểm; công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật được tăng cường. Công tác xây dựng và thi hành pháp luật đã góp phần quan trọng vào việc giữ vững ổn định chính trị, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Nhiều đạo luật quan trọng đã được ban hành, tạo hành lang pháp lý ổn định cho các hoạt động kinh tế - xã hội, góp phần duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và bền vững trong những năm qua.

Hội nghị toàn quốc quán triệt và triển khai thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW.

Quán triệt sâu sắc 5 quan điểm chỉ đạo

Theo Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Nghị quyết 66-NQ/TW chỉ rõ, để đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, công tác xây dựng và thi hành pháp luật phải quán triệt sâu sắc 5 quan điểm chỉ đạo.

Cụ thể, thứ nhất, phải bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thi hành pháp luật. Quan điểm này khẳng định một nguyên tắc cơ bản trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật ở nước ta: bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, đồng thời phải thể chế hóa kịp thời, đầy đủ đường lối, chủ trương của Đảng thành pháp luật.

Việc xây dựng và thi hành pháp luật phải dung hòa giữa yêu cầu ổn định với đổi mới, giữa đáp ứng nhu cầu thực tiễn với tuân thủ các nguyên tắc, quy luật khách quan và xu thế phát triển của thời đại. Cần phải tăng cường kiểm soát quyền lực; phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ; phòng ngừa, ngăn chặn mọi biểu hiện trục lợi, hướng lái chính sách.

Thứ hai, phải xác định công tác xây dựng và thi hành pháp luật là "đột phá của đột phá" trong hoàn thiện thể chế phát triển đất nước; đổi mới căn bản, toàn diện, đồng bộ công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, phù hợp với đường lối đổi mới của Đảng; xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm, đột phá của cả hệ thống chính trị.

Quan điểm này nhấn mạnh sự cần thiết phải thay đổi toàn diện cả tư duy và cách thức triển khai công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Đây không phải là những cải cách nhỏ lẻ, riêng biệt mà là một sự đổi mới căn bản, toàn diện, đồng bộ, từ khâu hoạch định chính sách đến xây dựng, ban hành và tổ chức thi hành pháp luật.

Đây là nhiệm vụ trọng tâm, đột phá của cả hệ thống chính trị, không phải chỉ là trách nhiệm riêng của các cơ quan nhà nước. Tất cả các cấp, các ngành, các tổ chức trong hệ thống chính trị đều phải vào cuộc, chung tay thực hiện nhiệm vụ này.

Thứ ba, xây dựng pháp luật phải bám sát thực tiễn, "đứng trên mảnh đất thực tiễn của Việt Nam", tiếp thu có chọn lọc giá trị tinh hoa của nhân loại, đưa thể chế, pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh, nền tảng vững chắc, động lực mạnh mẽ cho phát triển, tạo dư địa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế "hai con số" trong thời gian tới, nâng cao đời sống của Nhân dân, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại của đất nước.

Quan điểm này đòi hỏi công tác xây dựng và thi hành pháp luật phải thực sự xuất phát từ lợi ích chung của đất nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, doanh nghiệp; bảo đảm tính minh bạch, công khai, khách quan, khả thi, dễ tiếp cận, hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tiễn và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Trong công tác xây dựng pháp luật phải chú trọng thực hiện kỹ lưỡng, thực chất và khoa học các hoạt động tổng kết, khảo sát thực tiễn, đề xuất chính sách, đánh giá tác động chính sách; thực hiện nghiêm cơ chế tiếp thu, giải trình các ý kiến đóng góp; không đẩy khó khăn cho người dân, doanh nghiệp trong thiết kế chính sách, xây dựng các quy định của pháp luật.

Thứ tư, cần nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật, tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng với thi hành pháp luật.

Thứ năm, xác định rõ đầu tư cho công tác xây dựng chính sách, pháp luật là đầu tư cho phát triển. Nhà nước bảo đảm và ưu tiên nguồn lực và có chế độ, chính sách đặc thù, vượt trội cho công tác nghiên cứu chiến lược, chính sách, xây dựng pháp luật và đội ngũ nhân lực trực tiếp, thường xuyên thực hiện các nhiệm vụ này.

Đổi mới căn bản tư duy xây dựng pháp luật

Chủ tịch Quốc hội cho biết, Nghị quyết xác định 07 nhóm nhiệm vụ, giải pháp cần tập trung thực hiện trong thời gian tới.

Trước hết, Nghị quyết khẳng định xây dựng và thi hành pháp luật là nhiệm vụ trọng tâm của xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cần được thực hiện dưới sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng. Quan điểm này thể hiện qua việc yêu cầu người đứng đầu các Bộ, ngành, địa phương phải trực tiếp chỉ đạo công tác xây dựng pháp luật và chịu trách nhiệm về chất lượng văn bản do mình phụ trách, đồng thời bố trí cán bộ chuyên môn pháp luật tham gia cấp ủy, lãnh đạo (từ cấp trung ương đến địa phương). Nghị quyết cũng đề cao vai trò giám sát, phản biện của Mặt trận Tổ quốc và người dân, doanh nghiệp trong quá trình xây dựng, thực thi pháp luật.

Hình ảnh tại Hội nghị.

Một điểm nhấn quan trọng là đổi mới căn bản tư duy xây dựng pháp luật. Pháp luật phải thể chế hóa đầy đủ, kịp thời chủ trương của Đảng; xuất phát từ lợi ích toàn cục của đất nước, ưu tiên bảo đảm quyền con người và quyền công dân. Luật pháp được xác định là lợi thế cạnh tranh của đất nước, do đó Nghị quyết yêu cầu dứt khoát từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm” – thay vào đó phải khuyến khích sáng tạo, khơi thông nguồn lực phát triển. Các quy định pháp luật cần ổn định, đơn giản, dễ hiểu, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm. Công tác xây dựng pháp luật được yêu cầu phải rất chủ động trong nghiên cứu chiến lược và tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế, nhằm tăng tính dự báo, nâng cao chất lượng chính sách.

Đồng thời, Nghị quyết nhấn mạnh phải hoàn thiện quy trình lập pháp minh bạch, chuyên nghiệp và công khai ý kiến đóng góp, không đẩy khó khăn cho người dân, doanh nghiệp. Đặc biệt, đối với các luật chủ yếu phục vụ phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nghị quyết yêu cầu cắt giảm tối đa điều kiện kinh doanh, giảm chi phí tuân thủ; bảo đảm quyền tự do kinh doanh, quyền sở hữu tài sản và bình đẳng giữa các thành phần kinh tế; coi khu vực kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất của nền kinh tế, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tư nhân tiếp cận dễ dàng nguồn vốn, đất đai, nhân lực chất lượng cao.

Để thực hiện nhiệm vụ này, đồng thời thể chế hóa ngay Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, hôm qua Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân, có hiệu lực thi hành ngay.

Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và tổ chức xã hội được huy động tích cực tham gia giám sát thi hành pháp luật và phổ biến giáo dục pháp luật. Nghị quyết yêu cầu xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, đa dạng hóa truyền thông chính sách (kể cả ứng dụng công nghệ số), chú trọng công tác giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật và thường xuyên rà soát, hệ thống hóa pháp luật. Đồng thời, kiên quyết không “hình sự hóa” các quan hệ kinh tế, dân sự, không dùng biện pháp hành chính để giải quyết tranh chấp kinh tế, giữ vững tính công bằng và linh hoạt của luật pháp.

Nghị quyết 66-NQ/TW cũng đặt ra yêu cầu công tác thi hành pháp luật phải đột phá. Pháp luật được thực thi công bằng, nghiêm minh, nhất quán và kịp thời, luôn gắn chặt với quá trình xây dựng pháp luật. Nghị quyết yêu cầu phát huy tinh thần phục vụ nhân dân của công chức, bảo đảm quan điểm “người dân và doanh nghiệp được làm những gì luật không cấm”. Thi hành pháp luật ưu tiên thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đồng thời chú trọng các lĩnh vực thiết yếu như an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường, an ninh mạng.

Bên cạnh đó, Nghị quyết 66-NQ/TW chú trọng các giải pháp đột phá về nguồn lực cho công tác pháp luật. Nghị quyết yêu cầu xây dựng chính sách đặc thù, nâng cao đãi ngộ, thu hút chuyên gia pháp lý, nhà khoa học, luật gia giỏi tham gia công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Đồng thời, nâng cao chất lượng đào tạo và đào tạo lại đội ngũ nhân lực pháp luật, gắn kết với đầu tư vào các viện nghiên cứu chiến lược và tổ chức nghiên cứu chính sách pháp luật. Về chuyển đổi số, Nghị quyết yêu cầu ưu tiên đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin, dữ liệu lớn, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong soạn thảo, rà soát văn bản quy phạm pháp luật, đồng thời đưa công nghệ số vào phổ biến, giáo dục pháp luật và trợ giúp pháp lý. Nghị quyết đặt ra cơ chế tài chính đặc biệt: chi ngân sách cho xây dựng pháp luật không thấp hơn 0,5% tổng chi ngân sách nhà nước hằng năm và tăng dần theo yêu cầu phát triển, thiết lập Quỹ Hỗ trợ xây dựng chính sách, pháp luật minh bạch để khuyến khích xã hội hóa nguồn lực.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ: "Để đạt được các mục tiêu đột phá mà Nghị quyết đề ra, đòi hỏi mỗi cơ quan, tổ chức, mỗi cán bộ, đảng viên phải nêu cao tinh thần trách nhiệm, đổi mới phương thức lãnh đạo và thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp một cách chủ động, sáng tạo, thực chất. Mọi nỗ lực phải hướng đến mục tiêu chung: tạo dựng một nền pháp lý tiên tiến, hiện đại, minh bạch, tạo động lực mạnh mẽ cho khát vọng vươn lên của dân tộc.

Nhiệm vụ đặt ra rất nặng nề nhưng cũng hết sức vẻ vang. Mỗi cơ quan, mỗi cá nhân phải biến quyết tâm thành hành động cụ thể: đẩy mạnh hoàn thiện thể chế, song song với việc thi hành nghiêm minh pháp luật và khuyến khích sáng tạo", Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn yêu cầu.