Trà Thái Nguyên - Di sản trăm năm và khát vọng vươn xa

Trải dài trăm năm, từ bao bàn tay yêu lao động, cây chè sinh sôi, hiện diện trên hầu khắp các vùng đất của tỉnh Thái Nguyên, kết tinh thành nét đẹp mang thương hiệu văn hóa xứ Trà. Trong ảnh: Du khách thưởng trà Thái Nguyên.

Từ vùng đất “Đệ nhất danh trà”

Khi chè Thái Nguyên chinh phục được thị trường Mỹ, người dân trong tỉnh có thêm niềm tự hào về sản phẩm đã vượt qua hàng loạt quy trình kiểm định bằng những thiết bị hiện đại hàng đầu thế giới.

Tiếp đó, chè Thái Nguyên đạt chuẩn MRLs của châu Âu, một thước đo khắt khe về chất lượng và an toàn. Với “tấm chứng nhận” này, sản phẩm chè của tỉnh đủ điều kiện tiếp cận mọi thị trường trên các châu lục.

Sản phẩm Trà tôm nõn Hoàng Gia của HTX trà an toàn Phú Đô (xã Vô Tranh) vinh dự đoạt giải Đồng tại Cuộc thi Golden Leaf Awards năm 2024.

Bởi mang hương vị đặc biệt thơm ngon, bổ dưỡng, lại có tác dụng ngừa bệnh, nên từ xưa cây chè đã là một phần của cuộc sống con người. Nhưng cây chè Thái Nguyên thực sự được “lột xác”, trở thành cây trồng kinh tế chủ lực được định mốc từ tháng 9-2017. Đó là việc Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp Chứng nhận đăng ký Chỉ dẫn địa lý “Tân Cương” cho sản phẩm chè.

Hội thi hái chè ở Tân Cương. Ảnh: T.L

Thực tế, tỉnh Thái Nguyên đã có một hành trình dài làm thức dậy những vùng chè. Điểm nhấn là Festival trà được tổ chức vào các năm 2011, 2013, 2015 và 2017, nhiều kỷ lục về chè và trà được xác lập, như: “Thương hiệu trà danh tiếng được nhiều người biết đến nhất”; “Sản phẩm thuộc top các đặc sản quà có giá trị của châu Á”; “Ấm trà lớn nhất Việt Nam”; “Sản phẩm trà được nhiều người biết đến nhất” và “Đêm thưởng trà có số người uống trà nhiều nhất trong cùng một thời điểm”, với hơn 300 bàn trà, gần 2.000 người cùng thưởng ẩm.

Ngoài các giống chè trung du, chè lai nhập ngoại, Thái Nguyên còn có chè Shan tuyết cổ thụ và Kim Hoa Trà. Trên vùng đất Thái Nguyên, cây chè được trồng trải dài từ các vùng đất thấp cho đến lưng núi 4 mùa mây phủ. Hiện trên toàn tỉnh có khoảng 24.000ha chè, trong đó hơn 22.000ha cho thu hoạch. Nhiều tập thể, cá nhân làm được chè đặc sản cao cấp với giá bán 5 triệu đồng/kg.

Người dân ở các vùng chè Thái Nguyên có thêm nguồn thu nhập từ làm du lịch.

Ngược thời gian, từ hơn trăm năm trước, cụ Vũ Văn Hiệt, người tỉnh Hưng Yên đã lên vùng đất Tân Cương cùng nông dân khai khẩn đồi bãi, dẫn người vượt núi Tam Đảo sang vùng chè Phú Thọ lấy hạt giống về trồng, chăm sóc, làm ra thứ chè một tôm, hai lá. Loại chè khô này khi gặp nước đun sôi thì nở ra thấy như đàn chim hạc bay về đất lành. Đến năm 1935, tại khu Đấu Xảo (Hội chợ thương mại Hà Nội), chè Cánh Hạc của cụ và người Thái Nguyên được tôn vinh giải Nhất.

Sản phẩm chè Cánh Hạc thực chất là loại chè sao suốt, “một tôm hai lá” và được duy trì phổ biến đến những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước. Rồi cơ chế thị trường, người vùng chè thỏa sức sáng tạo, làm ra nhiều sản phẩm khác nhau và có mẫu mã đẹp hơn. Kể từ bấy giờ sản phẩm chè “một tôm hái lá” giống như đàn chim Hạc dang cánh bay về miền cổ tích, nhường lại thị phần cho các sản phẩm chè mới như đinh, nõn, matcha phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng thời hiện đại.

HTX Hương Vân Trà mang hương vị trà Thái Nguyên đến với du khách Nhật Bản tại Lễ hội Hoa Anh Đào năm 2025 được tổ chức tại TP. Hải Phòng.

Đến thương hiệu mạnh hôm nay

Một trong những đơn vị làm chè tiên phong trên con đường hội nhập kinh tế thế giới ở Thái Nguyên là Hợp tác xã (HTX) chè Tân Hương, xã Đại Phúc. Từ cuối năm 2011 sản phẩm chè của đơn vị này được tổ chức Solidaridad và Unilever cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn quốc tế UTZ Certified (sản xuất truy nguyên nguồn gốc), trở thành sản phẩm chè đầu tiên của Việt Nam bảo đảm hội tụ đủ điều kiện để hội nhập và lưu thông trên thị trường quốc tế.

Chất lượng sản phẩm là gốc rễ tạo nên thương hiệu mạnh. Đây chính là động lực thúc đẩy nông dân vùng chè coi trọng việc làm ra sản phẩm có chất lượng cao.

Chị Nguyễn Thị Hiền, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty CP Chè Hà Thái (xã An Khánh), cho biết: Năm 2016, sản phẩm chè Tôm Nõn của Công ty được Hiệp hội chè Mỹ và Canada trao giải Bạc. Hiện nay, Công ty đang có hướng đầu tư sâu cho các sản phẩm chè ướp hương, hồng trà, ô long, matcha và một số sản phẩm mới như tinh dầu trà, cao trà, sữa tắm...

Không gian trưng bày và thưởng trà Thái Nguyên tại Triển lãm - Hội chợ đặc sản vùng miền "Sắc thu Quảng Ninh 2025".

Chuyện về sản phẩm chè đạt giải quốc tế, chị Nguyễn Thị Lý, Giám đốc Công ty CP Chè Tân Cương Hoàng Bình, xã Tân Cương, chia sẻ: Năm 2017, Sở Công Thương vận động tôi tham dự cuộc thi Chè đặc sản quốc tế Bắc Mỹ. Và sản phẩm chè "Đinh Vương Phẩm" gửi dự thi đã vinh dự được trao giải Đặc biệt.

Câu chuyện của các chị gợi tôi liên tưởng đến những người trực tiếp làm nên thương hiệu và nâng cao giá trị cây chè lại thuộc về phái đẹp. Minh chứng là 4 phụ nữ vùng chè được Hội Nông dân Việt Nam vinh danh nông dân xuất sắc toàn quốc: Chị Đào Thanh Hảo, Giám đốc HTX chè Hảo Đạt (xã Tân Cương), đã nâng tầm sản phẩm chè Tân Cương trở thành món quà quý. Chị Trần Thị Tuyết, Giám đốc HTX Tuyết Hương (xã Đồng Hỷ), tự hào có sản phẩm được Ban Tổ chức Hội nghị APEC Việt Nam năm 2017 (tổ chức tại Đà Nẵng) lựa chọn làm quà tặng cho các nguyên thủ quốc gia và đại diện đến từ 21 nền kinh tế thành viên. Chị Nguyễn Thị Hải, Giám đốc HTX chè La Bằng (xã La Bằng), thực hiện quy trình sản xuất thân thiện, có sản phẩm được khách hàng đặt mua với giá 66 triệu đồng/kg. Chị Vũ Thị Thanh Hảo, Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX chè Thịnh An (xã Đồng Hỷ), tự hào với 6 dòng sản phẩm đạt OCOP từ 3 sao đến 4 sao.

Livestream bán hàng là một trong những phương thức giới thiệu rộng rãi, tiêu thụ sản phẩm chè hiệu quả.

Người tiêu dùng quan tâm nhất đến xuất xứ và chất lượng sản phẩm. Đáp lại yêu cầu đó, nông dân Thái Nguyên ngày càng chú trọng tuân thủ quy trình VietGAP, từng bước chuyển sang mô hình nông nghiệp tuần hoàn, xanh - sạch - bền vững. Nhờ vậy, mỗi sản phẩm làm ra đều bảo đảm an toàn, truy xuất nguồn gốc rõ ràng, góp phần khẳng định uy tín của nông sản Thái Nguyên trên thị trường lớn.

Trong thời đại 4.0, mọi sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu đều phải trải qua quy trình kiểm định nghiêm ngặt bằng thiết bị hiện đại. Nhờ nâng cao nhận thức và tư duy sản xuất xanh, nông dân Thái Nguyên đã chuyển mạnh sang làm chè hữu cơ, tuân thủ nghiêm các quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

Chính sự chuyên nghiệp ấy đang góp phần xây dựng thương hiệu mạnh cho sản phẩm chè Thái Nguyên, từng bước hiện thực hóa khát vọng đưa cây chè trở thành “cây tỷ đô” của vùng đất “Đệ nhất danh trà”.