Bảo tồn, gìn giữ sắc màu thổ cẩm Pà Thẻn

Người phụ nữ Pà Thẻn rực rỡ bên khung cửi.

Nhìn những tấm thổ cẩm đỏ rực, những đường chỉ tinh tế hay bộ trang phục truyền thống duyên dáng của phụ nữ Pà Thẻn không chỉ là trang phục thường ngày, mà còn là “báu vật” chứa đựng niềm tự hào, bản sắc và câu chuyện văn hóa của một tộc người kiên cường bám bản, gìn giữ ngọn lửa truyền thống giữa nhịp sống hiện đại.

Nét duyên tỏa sáng bên khung cửi

Tại thôn My Bắc – cái nôi lưu giữ nghề Dệt thổ cẩm lâu đời, du khách dễ dàng bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ Pà Thẻn ngồi bên khung cửi với đôi bàn tay thoăn thoắt, nhịp thoi đưa đều đặn tạo ra những mảng màu sặc sỡ đặc trưng, màu đỏ chủ đạo của ngọn lửa thiêng.

Theo nghệ nhân Phù Thị Thiên, người phụ nữ có nhiều năm theo nghề dệt, chia sẻ: “Đối với người Pà Thẻn, màu đỏ là màu của thần Lửa – vị thần thiêng liêng nhất. Vì vậy, trang phục truyền thống thường lấy màu đỏ làm chủ đạo, kết hợp hoa văn biểu tượng cho cuộc sống như hình con chó, đầu người, rắn nước, chữ A, quả trám…”

Không chỉ đa dạng về họa tiết, trang phục Pà Thẻn còn thể hiện sự phân biệt tinh tế theo từng độ tuổi, từng giai đoạn cuộc đời như: Trang phục trẻ em, thiếu nữ, phụ nữ đã có gia đình và bộ trang phục dành riêng cho cô dâu – chú rể trong lễ cưới.

Từ đôi bàn tay khéo léo với nhịp thoi đưa thoăn thoắt, người phụ nữ Pà Thẻn đã tạo nên những tấm vải, những bộ sắc phục rực rỡ màu sắc.

Đến My Bắc, nhiều du khách không khỏi trầm trồ khi được tận mắt ngắm nhìn những cô gái Pà Thẻn trong bộ váy áo truyền thống rực rỡ sắc màu, thướt tha nhưng vẫn mạnh mẽ, rực rỡ mà vẫn tinh tế. Từng chi tiết nhỏ đều ghi dấu sự khéo léo, tỉ mỉ và óc sáng tạo bền bỉ của phụ nữ vùng cao. Họ kết hợp các mảng màu đỏ, đen, trắng, xanh… theo cấu trúc riêng, tạo nên bộ sắc phục mang tính đặc trưng mà không dân tộc người nào có được.

Nghệ nhân Phù Thị Thiên cho biết thêm, để hoàn thiện một bộ trang phục, người phụ nữ phải tự tay dệt vải, cắt ghép từng miếng thổ cẩm, phối hợp các hoa văn và sắc màu khác nhau tùy từng bộ phận áo – váy. Phần áo được nhấn mạnh bởi các hoa văn con vật và hình học gắn liền với đời sống, đặc biệt là hình bốn con chó bao quanh “đại dương” phía sau lưng áo – biểu tượng câu chuyện con chó đi tìm hạt giống cho con người trồng trọt.

Trong khi đó, phần váy sử dụng gam màu tối hơn nhưng hoa văn phải sắc nét, làm nổi bật tổng thể trang phục. Dù khác biệt trong cách thể hiện, cả áo và váy đều mang tông đỏ chủ đạo – sắc màu của may mắn, dồi dào và thịnh vượng. Một nét đặc trưng nữa là khi mặc trang phục truyền thống, phụ nữ Pà Thẻn thắt sau lưng tám dải tua trắng, tượng trưng cho tám anh em trong dòng họ Pà Thẻn. Tất cả được buộc bằng một dải khăn trắng dài, biểu tượng người cha che chở, gắn kết các dòng họ sống đoàn kết, hòa thuận. Trang phục nam giới đơn giản hơn, chủ yếu là màu đen, viền đỏ và đội mũ nồi hoặc mũ vải. Trong lễ cưới, chú rể mặc bộ đồ đen thắt dây đai trắng qua vai, đầu quấn khăn tương tự cô dâu nhưng khác cách thắt.

Với người Pà Thẻn, nghề dệt không chỉ là sinh kế mà là một phần máu thịt của văn hóa cộng đồng. Phụ nữ Pà Thẻn từ nhỏ đã theo mẹ, theo chị học nhuộm chỉ, dệt vải, thêu hoa văn. Từ đôi bàn tay khéo léo ấy, những sợi bông, sợi lanh se thủ công, nhuộm bằng lá rừng trở thành những tấm vải mang đậm hơi thở núi rừng. Hoa văn Pà Thẻn mang sắc thái đặc biệt: Các hình xoáy tượng trưng cho mặt trời, răng cưa biểu trưng núi rừng, đường chỉ song song thể hiện tinh thần đoàn kết của cộng đồng. Tất cả hòa quyện thành sản phẩm vừa tinh tế, vừa chất chứa chiều sâu văn hóa.

Ngày nay, ngoài trang phục truyền thống, phụ nữ Pà Thẻn còn tạo ra túi, khăn, ví, vỏ gối, đồ lưu niệm… vừa phục vụ du lịch, vừa tăng thu nhập. Theo Chị Tải Thị Mai, Giám đốc HTX Thổ cẩm Pà Thẻn Tân Trịnh, chia sẻ: “Mỗi sản phẩm thổ cẩm như một sứ giả văn hóa của người dân bản địa. Chúng tôi đặt yếu tố thẩm mỹ và chất lượng lên hàng đầu để đưa thổ cẩm Pà Thẻn đến gần hơn với khách hàng trong và ngoài nước”.

Được biết, HTX đã xuất khẩu hơn 1.000 sản phẩm sang Hàn Quốc, đồng thời tận dụng mạng xã hội để bán hàng trực tuyến. Những sản phẩm nhỏ bé như móc khóa, túi đeo… giờ đây trở thành cầu nối đưa văn hóa Pà Thẻn đến bạn bè quốc tế.

Gắn kết du lịch – mở lối hội nhập

Làng văn hóa du lịch cộng đồng Pà Thẻn tại thôn My Bắc đang là điểm đến hấp dẫn ở Tân Trịnh. Du khách tới đây được mặc thử trang phục truyền thống, học dệt thổ cẩm, ngắm các sản phẩm thủ công tinh xảo và trải nghiệm những lễ hội độc đáo như lễ Nhảy lửa, lễ kéo chày – nghi lễ đặc trưng chỉ có ở Pà Thẻn.

Theo đồng chí Lương Thị Kiệm, Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội xã Tân Trịnh cho biết: “Địa phương tiếp tục phát huy nghề Dệt truyền thống gắn với du lịch cộng đồng, xây dựng sản phẩm OCOP, đẩy mạnh thương mại điện tử để thổ cẩm Pà Thẻn trở thành sản phẩm văn hóa – du lịch bền vững, góp phần nâng cao đời sống, vật chất và tinh thần cho người dân”.

Hiện nay, xã Tân Trịnh có hơn một nghìn người Pà Thẻn, tập trung tại các thôn Tân Bình, Tân Bắc, Nậm Piên… mặc dù trong đời sống hiện đại nhưng nghề dệt vẫn giữ vai trò quan trọng, bởi đó là cách người Pà Thẻn gìn giữ bản sắc, tự khẳng định mình trước những đổi thay. Cùng với đó, cấp ủy, chính quyền địa phương đã tổ chức nhiều lớp dạy nghề, bảo tồn kỹ thuật dệt, vận động người dân mặc trang phục truyền thống trong các sự kiện cộng đồng, phục dựng lễ hội để không gian văn hóa bản địa luôn sống động.

Trang phục truyền thống không chỉ có giá trị thẩm mỹ mà còn ghi dấu sự trưởng thành của mỗi chàng trai, cô gái Pà Thẻn qua từng giai đoạn của cuộc đời. Việc gìn giữ nghề dệt thổ cẩm ở Tân Trịnh vì thế không chỉ là gìn giữ một nghề thủ công mà là gìn giữ cả hồn cốt văn hóa. Trong nhịp sống hội nhập, sắc màu thổ cẩm Pà Thẻn vẫn luôn là biểu tượng văn hóa bền vững. Mỗi tấm vải, mỗi đường kim mũi chỉ không chỉ làm đẹp cho con người mà còn khẳng định vị trí, tiếng nói của một dân tộc giàu bản sắc. 

Biên tập viên Cổng TTĐT tỉnh