Lễ hội Nhảy lửa – di sản văn hóa độc đáo của người Pà Thẻn tại xã Tân Trịnh
Để hiểu rõ hơn về nét văn hóa huyền bí này, chúng tôi đã có dịp trao đổi với nghệ nhân Sìn Văn Phong – người vừa là bậc Thầy Cúng có uy tín trong làng, vừa am hiểu sâu sắc phong tục tập quán của dân tộc Pà Thẻn, đồng thời là người đang ngày đêm giữ lửa, truyền nghề cho thế hệ Thầy Cúng trẻ.
Theo nghệ nhân Sìn Văn Phong, Lễ hội Nhảy lửa của người Pà Thẻn tại thôn My Bắc, xã Tân Trịnh thường diễn ra vào ngày 16/10 âm lịch hằng năm, khi mùa màng đã thu hoạch xong. Đây là lễ hội truyền thống gắn liền với Lễ truyền nghề Thầy Cúng và cảm tạ thần linh đã phù hộ cho dân làng có một mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no và hạnh phúc.
Thầy Cúng đang làm lễ khấn xin thần linh về dự lễ hội Nhảy lửa.
Trong tiếng Pà Thẻn, Lễ truyền nghề Thầy Cúng gọi là “Póc Quơ”, còn hội Nhảy lửa gọi là “Po dinh họn a tờ”. Ngày nay, lễ hội được biết đến rộng rãi với tên gọi quen thuộc Lễ hội Nhảy lửa của người Pà Thẻn. Lễ hội được tổ chức theo từng họ. Họ nào đứng ra tổ chức sẽ chuẩn bị lễ vật gồm gà trống, bát gạo, hương, rượu, tiền giấy…; các thành viên khác chuẩn bị củi khô. Thành phần chính trong nghi lễ gồm Thầy Cúng (Pác mân) và các học trò (Tô thích). Trước đây, mỗi hội thường có 10–12 học trò, tất cả đều do một Thầy Cúng truyền dạy. Ngày nay, số người học nghề giảm, chỉ còn khoảng 5–6 thanh niên tham gia, và không nhất thiết đều là học trò của một Thầy Cúng mà có thể là trai tráng khỏe mạnh trong làng hoặc học trò của các Thầy Cúng khác.
Lễ hội bắt đầu vào khoảng 20 giờ tối. Mở đầu, Thầy Cúng thắp nến, bày lễ vật lên mâm cúng, thắp ba nén hương cắm vào bát hương trên bàn, rồi thắp thêm ba nén khác cắm xuống đất bên cạnh ghế hành lễ. Sau đó, Thầy ngồi lên ghế, một tay cầm que tre, một tay cầm vòng lắc Pà sán tầu, vừa gõ vào đàn Pàn dơ, vừa lắc vòng theo nhịp, thân người rung lên theo tiếng nhạc, miệng đọc bài cúng bằng tiếng Pà Thẻn để trình báo lý do tổ chức lễ hội. Thầy Cúng sai học trò nhóm lửa, rồi cầm bát nước thơm vẩy vào bốn phía đống lửa và lên người các học trò. Tiếp đó, Thầy trở lại đàn cúng, liên tục gõ đàn, lắc vòng và đọc các bài cúng để “xuất hồn”, đi tìm các vị thần linh trên trời về nhập vào những chàng trai đã ngồi chờ. Khi hành lễ, đầu Thầy lắc lư, chân rung đều theo nhịp đàn, tiếng vòng lắc Pà sán tầu vang lên từng hồi dồn dập. Người Pà Thẻn tin rằng lúc này Thầy Cúng đang chu du sang thế giới thần linh để mời các vị thần xuống dự lễ và nhập vào người nhảy lửa.
Khoảng 20–30 phút sau, dưới tiếng nhạc và lời gọi mời của Thầy Cúng, cơ thể các chàng thanh niên bắt đầu run lên, đầu lắc liên tục – dấu hiệu cho thấy thần linh đã nhập vào. Ngay lập tức, họ lao vào đống than hồng đỏ rực, chân trần nhảy múa, tay bốc than tung lên, thậm chí có người còn ngậm than hồng trong miệng. Trong suốt quá trình ấy, Thầy Cúng vẫn liên tục gõ đàn, đọc bài cúng, thân người rung lên như hòa vào nhịp nhảy.
Khi thần linh nhập vào các học trò, họ sẽ ra bốc than hồng tung lên, tạo thành các vũ điệu nhảy lửa rất đẹp mắt.
Hết người này rời khỏi đống lửa lại có người khác nhảy vào. Họ vẫy vùng trong than nóng nhưng hoàn toàn không cảm thấy bỏng rát. Màn nhảy lửa kéo dài gần một giờ, cho đến khi than tàn. Cuối lễ, Thầy Cúng đọc bài tiễn thần trở về trời, lúc này các học trò mới dần tỉnh lại. Điều kỳ bí là sau màn nhảy lửa, không ai bị bỏng hay đau đớn, theo lời các học trò, bởi trong khoảnh khắc ấy, thần linh đã che chở cho họ. Chính sự huyền ảo này khiến lễ hội mỗi năm thu hút đông đảo du khách và người dân gần xa đến xem.
Nhờ sự độc đáo ấy, Lễ hội Nhảy lửa của người Pà Thẻn xã Tân Trịnh (trước đây là xã Tân Bắc) đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2012; được cấp ủy, chính quyền và người Pà Thẻn bảo tồn, gìn giữ, phát huy hiệu quả, tạo điểm nhấn thu hút du khách. Góp phần phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, xóa bỏ các hủ tục, xây dựng nếp sống văn minh, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào Pà Thẻn nơi đây.
Đến đây, du khách còn được chiêm ngưỡng tài dệt trang phục của phụ nữ Pà Thẻn.
Trong khuôn khổ Lễ hội, du khách sẽ được hòa mình vào không khí các hội thi như: Thi gói bánh Sừng Trâu; thi Đan lồng gà đón dâu; thi Dệt thổ cẩm; thi Giã bánh Dày; thi Đẩy gậy; thi Bắn nỏ; thi Đi cà kheo; thi Kéo co; thi Nhảy bao bố… và thăm quan các gian hàng trưng bày các vật dụng, trang phục truyền thống của người Pà Thẻn lại nhà truyền thống của thôn Mác Thượng, thôn My Bắc; tham gia không gian thưởng trà.
Biên tập viên Cổng TTĐT tỉnh
