Trung tướng Phạm Quang Ngân trò chuyện, động viên lực lượng dân quân thường trực thành phố Hà Nội.
Ngay sau khi có Nghị quyết của Đảng, các đội tự vệ và các tổ, đội du kích ở các địa phương, cơ sở được tập hợp, xây dựng và phát triển, đã tạo ra thế và lực mới; cùng toàn dân vùng lên tổng khởi nghĩa, giành chính quyền về tay Nhân dân, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Nhà nước công nông đầu tiên ở khu vực Đông Nam châu Á.
Khi thực dân Pháp quay trở lại xâm lược nước ta một lần nữa, trong bối cảnh tình thế cách mạng như “ngàn cân treo sợi tóc”, khó khăn chồng chất khó khăn, các đơn vị Vệ quốc đoàn, Tự vệ thành Hoàng Diệu đã phối hợp với các lực lượng anh dũng chiến đấu. Chỉ với vũ khí thô sơ, tự tạo đã bẻ gãy mọi đợt tiến công ác liệt bằng xe tăng, đại bác của quân Pháp vào Thủ đô Hà Nội trong suốt 60 ngày đêm, tạo điều kiện để Trung ương Đảng, Chính phủ và bộ đội chủ lực rút lên chiến khu an toàn.
Suốt 9 năm trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, lực lượng DQTV luôn quán triệt, thực hiện hiệu quả đường lối chiến tranh nhân dân, “toàn dân”, “toàn diện” của Đảng. DQTV ở các địa phương đã chủ động, tích cực phối hợp với bộ đội địa phương và chủ lực làm nòng cốt cùng toàn dân đánh địch, trở thành những “tấm lưới sắt” rộng rãi và vững chắc, chăng mắc khắp mọi nơi khiến địch mò đến đâu là bị đánh đến đó, buộc chúng phải căng kéo, phân tán đến 90% lực lượng, rơi vào thế bị động đối phó. Lực lượng DQTV, bộ đội địa phương đã phối hợp với lực lượng chủ lực tiêu diệt khoảng 23,1/50 vạn quân địch (chiếm tỉ lệ 46,4% tổng số quân địch bị tiêu diệt); góp phần to lớn làm nên Chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.
Trong 30 năm kháng chiến đánh đuổi đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai, DQTV ở hậu phương lớn miền Bắc luôn “vững tay cày, chắc tay súng”, thực hiện “tay cày tay súng, tay búa tay súng”; vừa sản xuất, vừa chiến đấu và phục vụ chiến đấu, chi viện kịp thời cho chiến trường miền Nam và chiến trường Lào, Cam-pu-chia. Các đơn vị DQTV đã kiên cường, dũng cảm chiến đấu, bắn rơi 424 chiếc máy bay các loại, bắt sống hàng trăm tên giặc lái và hàng chục toán biệt kích, bắn chìm và bắn cháy nhiều tàu chiến của địch. Phối hợp kề vai, sát cánh cùng với bộ đội và các lực lượng khác đánh bại các cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân Mỹ ra miền Bắc, làm nên chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không”. Đồng thời, hơn 183 triệu lượt DQTV đã tích cực tham gia bảo đảm giao thông vận tải, phục vụ chiến đấu; tiến hành rà phá bom mìn, thủy lôi, giúp Nhân dân sơ tán, phòng tránh, khắc phục kịp thời hậu quả đánh phá, phong tỏa của địch, góp phần bảo vệ vững chắc miền Bắc xã hội chủ nghĩa.
Trên chiến trường miền Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là Trung ương Cục miền Nam, các đơn vị DQTV của các địa phương luôn chủ động, tích cực đánh địch bằng mọi thứ vũ khí; phối hợp cùng các lực lượng tiến công địch bằng “3 mũi giáp công”, trên khắp “3 vùng chiến lược” với nhiều hình thức chiến đấu linh hoạt, sáng tạo. Kết hợp chặt chẽ đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang; kiên cường bám trụ, giữ thế cài răng lược, xen kẽ với địch, thực hiện “đánh nở hoa trong lòng địch”, tạo thành thế trận “thiên la địa võng” trên toàn chiến trường. Làm nòng cốt cùng toàn dân đấu tranh chống càn quét, dồn dân, lập “ấp chiến lược”, lập “khu trù mật”… của địch. Phối hợp với bộ đội và các lực lượng lần lượt vô hiệu hóa và đập tan các chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”, “Chiến tranh cục bộ”, “Việt Nam hóa chiến tranh” của đế quốc Mỹ và tay sai. Chớp thời cơ, cùng toàn dân đồng loạt đứng lên, thực hiện “xã giải phóng xã, huyện giải phóng huyện, tỉnh giải phóng tỉnh”, góp phần to lớn vào Đại thắng mùa Xuân năm 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Ngay sau khi đất nước được thống nhất, Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo vừa củng cố tổ chức biên chế, vừa nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của lực lượng DQTV. Thực hiện xây dựng lực lượng DQTV theo hướng “vững mạnh, rộng khắp”. Chú trọng xây dựng, củng cố lực lượng DQTV nơi biên giới, hải đảo, vùng ven biển, các thành phố lớn và các khu công nghiệp. Lực lượng DQTV đã tích cực tham gia và hoàn thành tốt các nhiệm vụ: Truy quét tàn quân địch còn cài cắm lại; xây dựng pháo đài tuyến phòng thủ biên giới; phối hợp chiến đấu và phục vụ chiến đấu, góp phần bảo vệ vững chắc chủ quyền biên giới phía Tây Nam và phía Bắc của Tổ quốc; đồng thời, tham ra rà phá, tháo gỡ bom mìn khắc phục hậu quả chiến tranh, giải phóng hàng triệu héc-ta đất canh tác, giúp Nhân dân khôi phục sản xuất.
Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhất là những năm gần đây, thấu triệt đường lối, chủ trương của Đảng về xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân bảo vệ Tổ quốc; Cơ quan Tham mưu chiến lược - Cục DQTV đã chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan tham mưu với Bộ Tổng Tham mưu, Bộ Quốc phòng, Quân ủy Trung ương, Đảng, Nhà nước rà soát và ban hành các nghị quyết, chỉ thị, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về công tác quân sự, quốc phòng địa phương nói chung, công tác DQTV nói riêng ngày càng đồng bộ, thống nhất, phù hợp với tình hình thực tế [1]. Đồng thời, làm tốt công tác chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc các cơ quan, đơn vị địa phương chăm lo xây dựng lực lượng DQTV ngày càng “vững mạnh, rộng khắp” với cơ cấu, thành phần hợp lý; chất lượng chính trị, độ tin cậy ngày càng cao, sẵn sàng chiến đấu tốt, hoạt động hiệu quả. Đến nay, 100% thôn, bản, tổ dân phố có lực lượng dân quân tại chỗ; tỷ lệ đảng viên trong lực lượng DQTV đạt trên 28%, góp phần tăng cường sự lãnh đạo của Đảng với công tác quân sự, quốc phòng của địa phương.
Hàng trăm chốt dân quân thường trực biên giới đất liền gắn với các điểm dân cư đã được triển khai xây dựng và bước đầu đi vào hoạt động hiệu quả. Các mô hình điểm, mô hình mới, như: Đơn vị DQTV vững mạnh toàn diện “Mẫu mực, tiêu tiểu”; Hải đội Dân quân thường trực tham gia bảo vệ chủ quyền biển, đảo trong tình hình mới; đơn vị Dân quân thường trực, DQTV biển, dân quân cơ động, pháo binh, phòng không; chốt Dân quân thường trực biên giới đất liền; bổ sung, xây dựng lực lượng DQTV làm nhiệm vụ chiến tranh thông tin, chiến tranh không gian mạng, các đội bắn tỉa, chế áp UAV; đơn vị tự vệ trong các loại hình doanh nghiệp trong và ngoài Quân đội... được xây dựng sát với yêu cầu nhiệm vụ, phù hợp với thực tế, hoạt động hiệu quả. Lực lượng DQTV biển, Hải đội Dân quân thường trực, Hải đoàn Tự vệ đã phối hợp chặt chẽ với các đơn vị Hải quân, Biên phòng, Cảnh sát biển, Kiểm ngư tuần tra, canh gác, vừa giữ gìn an ninh, trật tự trên biển, vừa khai thác nguồn lợi từ biển, làm điểm tựa giúp ngư dân vươn khơi, bám biển, giữ vững ngư trường truyền thống, góp phần bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền vùng biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc. Lực lượng DQTV của các địa phương đã phối hợp với các đơn vị Quân đội, Công an và các lực lượng khác tuần tra canh gác bảo vệ an toàn các mục tiêu, bảo vệ vững chắc chủ quyền, an ninh biên giới quốc gia; đảm bảo an ninh, trật tự các ngày lễ, Tết và các ngày diễn ra các sự kiện chính trị của đất nước và địa phương. Chủ động ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mưu “Diễn biến hòa bình”, gây bạo loạn, lật đổ của các thế lực thù địch.
Lực lượng DQTV luôn là lực lượng nòng cốt tại chỗ, tiên phong trong các hoạt động phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, tìm kiếm, cứu nạn, bảo vệ và phòng, chống cháy rừng; tích cực tuyên truyền vận động Nhân dân thực hiện nghiêm chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; tham gia xóa đói, giảm nghèo, đền ơn, đáp nghĩa, xây dựng nông thôn mới... đạt hiệu quả thiết thực. Nổi bật là, khi đại dịch COVID-19 xảy ra, với phương châm “chống dịch như chống giặc”, lực lượng DQTV ở các địa phương đã chủ động, căng mình chống dịch, bảo vệ sức khỏe, đời sống Nhân dân, thực hiện “nhiệm vụ đặc biệt” bằng tình cảm, trách nhiệm với quê hương, đất nước và sự thúc giục từ trái tim. DQTV các địa phương tuyến biên giới đã phối hợp với Bộ đội Biên phòng và các lực lượng chức năng tổ chức các điểm chốt trên tuyến biên giới; hướng dẫn kê khai y tế; tham gia bảo vệ và phục vụ tại các khu, điểm cách ly; hỗ trợ chiến dịch tiêm chủng; vận chuyển hàng hóa, lương thực, thực phẩm, hàng tiêu dùng thiết yếu, thuốc điều trị; quản lý tài sản, chăm nom nhà cửa cho gia đình người dân đi cách ly; giúp dân thu hoạch mùa màng, tiêu thụ nông, thủy sản; tuyên truyền vận động Nhân dân thực hiện phòng, chống dịch; tham gia tổ chức nhiều mô hình hiệu quả, như: “Phiên chợ 0 đồng”, “Tổ COVID-19 cộng đồng”, “Trạm y tế lưu động”,... Hoạt động tích cực, hiệu quả của lực lượng DQTV đã góp phần cùng cả nước khống chế, kiểm soát được dịch bệnh. Hình ảnh “Người chiến sĩ Sao vuông” - DQTV đã để lại nhiều ấn tượng sâu sắc, tình cảm tốt đẹp trong lòng Nhân dân, được các cấp ủy đảng, chính quyền tin tưởng và đánh giá cao.
Cục DQTV đã sáng lập và duy trì hoạt động thành nền nếp trang, nhóm “Tôi yêu chiến sĩ Sao vuông”, “Yêu chiến sĩ DQTV Việt Nam” thu hút sự tham gia của hàng triệu lượt người tham gia. Qua đó, đã thúc đẩy các phong trào “Sáng mãi phẩm chất người chiến sĩ Sao vuông”, “Chiến sĩ Dân quân làm theo lời Bác”, “Nét đẹp DQTV Việt Nam”..., góp phần tô thắm, viết tiếp các trang sử hào hùng của lực lượng DQTV. Mặt khác, ngành DQTV còn quán triệt, triển khai thực hiện nghiêm túc, hiệu quả công tác đối ngoại quốc phòng, đối ngoại nhân dân với các nước sang nghiên cứu, trao đổi về công tác DQTV, công tác quốc phòng địa phương và giáo dục quốc phòng của Việt Nam, nhất là với Lào, Cam-pu-chia, Trung Quốc, Venezuela..., góp phần khẳng định quan điểm yêu chuộng hòa bình, củng cố mối đoàn kết hữu nghị, nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Trải qua 90 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, các thế hệ cán bộ, chiến sĩ ngành DQTV luôn hết lòng trung thành với Tổ quốc, với Nhân dân, với sự nghiệp cách mạng của Đảng; đoàn kết, mưu trí, dũng cảm, kiên cường trong chiến đấu; tích cực, hăng say, sáng tạo trong lao động sản xuất và công tác, lập nhiều thành tích to lớn. Qua các thời kỳ, đã có 370 tập thể và 284 cá nhân DQTV được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Đặc biệt, năm 2015, Đảng, Nhà nước ta đã trao tặng Huân chương Sao Vàng và năm 2024 trao tặng Huân chương Hồ Chí Minh cho DQTV Việt Nam.
Thời gian tới, tình hình thế giới, khu vực còn nhiều diễn biến phức tạp; đất nước ta đang đứng trước những thời cơ và thách thức mới. Nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc đang đặt ra yêu cầu cao đối với lực lượng vũ trang nhân dân, trong đó có DQTV. Để lực lượng DQTV ngày càng vững mạnh, hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được giao, xứng đáng với sự tin cậy của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, cần tập trung thực hiện tốt một số vấn đề trọng tâm, cơ bản sau:
Một là, tiếp tục quán triệt, triển khai, thực hiện nghiêm túc các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, các văn bản pháp luật của Nhà nước về quốc phòng, an ninh; nhất là Kết luận số 41-KL/TW ngày 31/3/2009 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 16-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa IX) về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với lực lượng DQTV và lực lượng Dự bị động viên trong tình hình mới; Luật DQTV năm 2019 và các văn bản hướng dẫn thực hiện.
Hai là, tăng cường lãnh đạo của cấp ủy đảng, sự chỉ đạo, quản lý điều hành của chính quyền địa phương, người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, sự tham gia của các ban, ngành, đoàn thể đối với công tác DQTV. Tập trung lãnh đạo, chỉ đạo đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Đề án Tổ chức lực lượng, huấn luyện, hoạt động, đảm bảo chế độ, chính sách đối với DQTV giai đoạn 2021 - 2025 và những năm tiếp theo. Chính quyền các cấp từ Trung ương đến địa phương, cơ sở cần tăng cường công tác quản lý nhà nước về DQTV; đồng thời huy động sự tham gia, vào cuộc của các ban, ngành, đoàn thể, các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội cùng chăm lo xây dựng lực lượng DQTV thực sự vững mạnh về mọi mặt, đúng với chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước trong giai đoạn mới.
Ba là, xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác DQTV có bản lĩnh chính trị vững vàng, có trình độ, năng lực toàn diện, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Xây dựng đội ngũ cán bộ DQTV phải được quan tâm một cách đầy đủ, chặt chẽ, từ khâu tạo nguồn, đào tạo đến bố trí, sử dụng. Ngoài những yêu cầu chung về phẩm chất chính trị, đội ngũ cán bộ DQTV phải nắm chắc chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước về xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với nền an ninh nhân dân; có trình độ hiểu biết về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, am hiểu địa bàn, cơ sở. Đội ngũ cán bộ Ban Chỉ huy Quân sự cấp xã phải được đào tạo cơ bản, đủ năng lực tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương và tổ chức thực hiện hiệu quả công tác DQTV, xây dựng khu vực phòng thủ, phòng thủ dân sự, giáo dục quốc phòng, an ninh, tuyên truyền và phổ biến pháp luật cho cán bộ, đảng viên, lực lượng vũ trang và toàn dân.
Bốn là, thường xuyên củng cố, kiện toàn tổ chức, biên chế; không ngừng nâng cao chất huấn luyện quân sự và giáo dục chính trị, pháp luật cho DQTV. Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các mô hình điểm về DQTV, đơn vị DQTV ở các địa bàn trọng điểm về quốc phòng, an ninh, đặc biệt là địa bàn Tây Nguyên, Tây Nam Bộ, Tây Bắc, dân quân thường trực và chốt chiến đấu của dân quân thường trực biên giới đất liền, DQTV biển, đảo. Chú trọng xây dựng lực lượng DQTV làm nhiệm vụ chiến tranh thông tin, chiến tranh không gian mạng, các đội bắn tỉa, chế áp UAV đáp ứng yêu cầu thực tế.
Tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền về công tác DQTV trên các trang nhóm Facebook “Tôi yêu chiến sĩ Sao vuông”, “Yêu người chiến sĩ DQTV Việt Nam”... Động viên, khuyến khích từng DQTV tích cực, chủ động học hỏi, không ngừng tu dưỡng và rèn luyện, phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Sẵn sàng xả thân vì độc lập, tự do của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, chính quyền, bảo vệ tài sản của Nhà nước, bảo đảm an toàn tính mạng và tài sản của Nhân dân; tích cực, sáng tạo trong lao động sản xuất, đi đầu trong phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh. Gương mẫu trong thực hiện và vận động Nhân dân chấp hành nghiêm đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, các quy định của địa phương. Tích cực tham gia thực hiện các chương trình, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới, góp phần xây dựng hệ thống chính trị ở địa phương, cơ sở vững mạnh toàn diện.
Năm là, xây dựng DQTV phải gắn với xây dựng địa phương, cơ sở vững mạnh toàn diện. Gắn xây dựng DQTV với xây dựng hệ thống chính trị, nhằm tăng cường, củng cố, nâng cao chất lượng của tổ chức đảng, chính quyền, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức quần chúng ở địa phương, cơ sở; gắn xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân với thế trận an ninh nhân dân, xây dựng “thế trận lòng dân” ngày càng vững chắc trên từng địa bàn; phòng, chống có hiệu quả chiến lược “Diễn biến hòa bình”, gây bạo loạn, lật đổ của các thế lực thù địch. Kết hợp chặt chẽ giữa kinh tế - xã hội với quốc phòng, an ninh; quốc phòng, an ninh với kinh tế - xã hội, làm cho thế trận quốc phòng, an ninh thực sự vững mạnh từ cơ sở. Lấy chất lượng, hiệu quả công tác quốc phòng, quân sự và an ninh ở cơ sở làm tiêu chí hàng đầu để đánh giá kết quả xây dựng lực lượng, tổ chức huấn luyện, hoạt động cũng như trình độ, khả năng sẵn sàng chiến đấu của DQTV. Qua đó, tiếp tục khẳng định, giữ vững vị thế chiến lược của DQTV trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.
[1] - Trong đó, nổi bật là Kết luận số 41-KL/TW ngày 31/3/2009 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 16-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa IX) về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với lực lượng DQTV và lực lượng Dự bị động viên trong tình hình mới; Luật DQTV năm 2019 và các văn bản hướng dẫn thi hành; các quyết định của Chính phủ phê duyệt Đề án đào tạo cán bộ quân sự cấp xã; xây dựng dân quân thường trực biên giới, DQTV biển, xây dựng các Hải đội dân quân thường trực…