Đánh thức giá trị làng nghề trên những dòng sông

Dòng chảy văn hóa ngàn đời

Du lịch đường sông đang trở thành một trong những hướng phát triển được ưu tiên của ngành du lịch thế giới. Không chỉ mở rộng danh mục sản phẩm, loại hình này còn tạo lực hút đầu tư cho hệ thống hạ tầng gồm cảng du lịch, bến tàu và các không gian dịch vụ ven sông. Việc khai thác hợp lý các tuyến đường thủy cũng góp phần giảm áp lực lên giao thông đường bộ và các điểm đến quá tải, nhất là tại các đô thị lớn.

Ở khu vực Đồng bằng sông Hồng, sông Hồng, Đáy, Đuống… từ lâu đã vượt ra khỏi vai trò là tuyến giao thông chủ lực. Chúng trở thành mạch nguồn nuôi dưỡng đời sống và văn hóa của các cộng đồng cư dân Việt. Chính dọc bờ những dòng nước ấy, cư dân lập làng sớm, gây dựng nên các nghề thủ công truyền thống, hình thành mạng lưới giao thương đường thủy sầm uất. Quan niệm “nhất cận thị, nhị cận giang” không chỉ phản ánh lựa chọn nơi cư trú mà còn thể hiện tư duy sinh kế, nếp sống và bản sắc văn hóa của cả một vùng đất.

Dọc đôi bờ sông Hồng và mạng lưới các nhánh sông là hệ thống di tích phong phú. Cùng với đó, nhiều lễ hội truyền thống gắn với đời sống sông nước vẫn được duy trì hằng năm, trở thành điểm nhấn thu hút du khách. Đáng chú ý, Đồng bằng sông Hồng từ lâu được xem là “thủ phủ làng nghề” của cả nước với mật độ làng nghề truyền thống dày đặc. Hà Nội nổi bật với gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc, tranh Hàng Trống, tò he Xuân La, giấy dó Yên Thái; Bắc Ninh có tranh Đông Hồ, gốm Phù Lãng; Ninh Bình nổi tiếng với nghề dệt chiếu và kèn đồng Ý Yên; đá mỹ nghệ Ninh Vân, thêu ren Văn Lâm… Mỗi làng nghề đều mang những giá trị văn hóa, kỹ nghệ riêng, tạo nên nguồn tài nguyên du lịch đặc sắc.

Với những lợi thế đó, việc phát triển các tuyến du lịch đường sông kết hợp khám phá làng nghề mở ra lợi thế lớn cho khu vực. Các hành trình liên vùng theo đường thủy không chỉ gia tăng thời gian lưu trú, thúc đẩy chi tiêu của du khách mà còn góp phần nâng tầm trải nghiệm, giúp du lịch gắn kết chặt chẽ hơn với đời sống văn hóa bản địa.

TS Nguyễn Thị Phượng - Viện Văn hoá, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam đánh giá, với những giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, không gian cảnh quan, hệ sinh thái... của mình, làng nghề truyền thống ở Đồng bằng sông Hồng chính là một trong những nguồn tài nguyên quý giá để phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa và du lịch đường sông. Tận dụng những lợi thế này, đến nay ngày càng có nhiều làng nghề ở Đồng bằng sông Hồng đã có sự tái cấu trúc hoạt động sản xuất, chuyển từ sản xuất thủ công sang sản xuất kết hợp du lịch trải nghiệm, tạo nên sự phong phú cho các sản phẩm của du lịch đường sông.

Còn theo ThS Hoàng Thu Huyền - Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, Đồng bằng sông Hồng hội tụ đầy đủ các điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch đường sông gắn với tham quan trải nghiệm các làng nghề truyền thống. Tiềm năng này nếu được khai thác bài bản sẽ tạo ra sản phẩm du lịch đặc sắc cho vùng và mang lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa phương, góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa làng nghề truyền thống trong bối cảnh hội nhập và phát triển. Vấn đề đặt ra là làm sao biến tiềm năng thành động lực phát triển thông qua các chính sách và giải pháp phù hợp.

Đánh thức những dòng sông

Dù có lợi thế lớn, du lịch tại các làng nghề vùng Đồng bằng sông Hồng vẫn chưa khai thác hết tiềm năng. Ngoại trừ một số điểm sáng như Bát Tràng, phần lớn làng nghề chưa xây dựng được thương hiệu du lịch rõ nét và chưa thực sự thu hút khách. Hoạt động đón khách còn manh mún, chủ yếu theo tour hoặc tự phát, thiếu đầu tư đồng bộ.

Theo nhìn nhận của nhiều chuyên gia, trải nghiệm dành cho du khách cũng khá đơn điệu, thường chỉ dừng lại ở tham quan xưởng và mua sản phẩm. Những giá trị văn hóa sâu hơn như lịch sử làng nghề, lễ hội, ẩm thực hay đời sống cộng đồng chưa được khai thác tương xứng, khiến khó giữ chân du khách. Tại nhiều nơi, chính quyền và người dân vẫn coi du lịch là hoạt động phụ, gắn kèm sản xuất, chứ chưa nhìn nhận đây là ngành kinh tế cần chiến lược phát triển lâu dài.

Từ góc độ địa phương, ông Nguyễn Văn Đáp - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh cho biết, trong thực tế, việc khai thác giá trị làng nghề để phát triển sản phẩm du lịch trên tuyến sông vẫn còn khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng. Các hoạt động du lịch tại làng nghề còn mang tính tự phát, rời rạc… Đa số làng nghề vẫn tập trung vào sản xuất hàng hóa truyền thống, chưa chú trọng yếu tố trải nghiệm, sáng tạo, giáo dục - những yếu tố cốt lõi của du lịch hiện đại.

Để khai thác hiệu quả và tìm ra hướng đi đúng đắn, biến những làng nghề truyền thống dọc sông Hồng trở thành những điểm đến du lịch hấp dẫn và bền vững, theo TS Vũ Anh Tú - Viện Văn hoá, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa chính sách vĩ mô của Nhà nước, sự đầu tư của các doanh nghiệp và sự chủ động của cộng đồng. Bằng cách tập trung vào việc đa dạng hóa sản phẩm du lịch, xây dựng thương hiệu, ứng dụng công nghệ, và phát triển du lịch có trách nhiệm, chúng ta có thể tạo ra một thương hiệu du lịch Sông Hồng độc đáo, hấp dẫn và bền vững. Điều này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa Việt, để những làng nghề cổ kính vẫn mãi là linh hồn của Sông Hồng và là niềm tự hào của dân tộc.

Có cùng quan điểm, ThS Hoàng Thu Huyền cho rằng, để phát huy giá trị các làng nghề trong phát triển du lịch đường sông vùng Đồng bằng sông Hồng, cần một chiến lược tổng thể từ quy hoạch, hạ tầng đến sản phẩm và nhân lực. Các địa phương phải tích hợp mục tiêu du lịch vào quy hoạch làng nghề và đầu tư hoàn thiện bến bãi, phương tiện phục vụ các tuyến sông Hồng. Song song, việc đa dạng hóa sản phẩm, tăng trải nghiệm thực tế cho du khách và thúc đẩy liên kết vùng, hợp tác công - tư sẽ giúp hành trình đường sông hấp dẫn và bền vững hơn. Trong quá trình phát triển, yếu tố bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường phải được đặt lên hàng đầu để giữ gìn giá trị truyền thống. Cuối cùng, cần có chiến dịch xúc tiến chung nhằm xây dựng thương hiệu du lịch sông Hồng - làng nghề, tạo dấu ấn rõ nét trên thị trường.

PGS.TS Phạm Lan Oanh - Phó Viện trưởng Viện Văn hoá, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam: Cần có chiến lược tổng thể và liên kết: Trong bối cảnh hiện đại, đặc biệt là xu hướng phát triển du lịch trải nghiệm du lịch địa phương - du lịch sáng tạo, các làng nghề ven sông đang đứng trước một cơ hội chuyển hóa: từ không gian sản xuất đơn chức năng sang điểm đến du lịch văn hóa đa giá trị. Tuy nhiên, quá trình này cũng đang đối mặt với không ít thách thức: thiếu quy hoạch tích hợp, nguy cơ mai một nghề truyền thống, sự mất cân đối giữa bảo vệ và khai thác, hạn chế về hạ tầng và nhân lực du lịch, cũng như khoảng trống về chính sách liên ngành. Do đó, phát triển du lịch làng nghề ven sông không thể là một nỗ lực đơn lẻ hay ngắn hạn, mà cần được nhìn nhận như một chiến lược tổng thể, liên kết đa chiều giữa di sản - sinh kế - du lịch - giáo dục - sáng tạo, đặt người dân và văn hóa địa phương làm trung tâm. Bài tham luận đề xuất tư duy tiếp cận tích hợp, trong đó du lịch đóng vai trò là động lực kích hoạt di sản, còn làng nghề là nền tảng giữ gìn ký ức và tái tạo nội lực phát triển cộng đồng.