|
Cụ Bá sắp tới ngưỡng bách niên, vẫn miệt mài đọc sách mỗi ngày. Ảnh: PV |
Căn nhà sách
Nhà cụ Bá nằm cuối hẻm trong kiệt đường Trưng Nữ Vương. Một không gian yên bình, tĩnh lặng hiếm có giữa phố xá ồn ào. Trước sân nhà có một khoảng trống để trồng cỏ xanh ngắt; cây nguyệt quế tỏa bóng, nở hoa che bộ bàn ghế làm tăng lên sự tao nhã. Trong căn nhà cấp 4 ấy, có một “thư viện” với hơn 2.000 đầu sách nhiều thể loại. Những ai, nhất là người yêu sách khi lạc vào “thư viện” sách ấy, sẽ không khỏi choáng ngợp và kính phục chủ nhân của nó. Kính phục bởi sự đam mê, sự hiểu biết đến tận tường gốc rễ vấn đề và sự minh mẫn đến diệu kỳ của cụ ông bước qua tuổi 94. Với ông, sách là cội nguồn cảm hứng, là tri thức bất tận của thế giới từ cổ chí kim.
“Thê Húc” nghĩa là “giọt ánh sáng đậu lại” hay “Ngưng tụ hào quang”. Cầu Thê Húc là ánh hào quang ngưng tụ trên cầu. Hay thế, ý nghĩa thế mà dễ gì mấy ai hiểu được. Tuyệt vời! Hay “Tử Cấm Thành” là thành cấm màu tía. “Tử” ở đây là “tía”, “màu tía”, chứ không phải là “con”, là “chết”…”, cụ Bá giải nghĩa cho người viết cái hay của một số từ Hán. Trong không gian ngập tràn sách của cụ Bá, có bộ sách “Văn kiện đại hội Đảng” qua các thời kỳ hầu như không thiếu kỳ đại hội nào. Các bộ sách “Hồ Chí Minh toàn tập”, “Lê-nin toàn tập” được cụ Bá sưu tầm đầy đủ. Chưa kể, sách về các vị tướng, các danh nhân văn hóa cũng được chủ nhân căn nhà tìm về hoặc được biếu, tặng đặt lên giá sách. Trong kho sách Hán - Nôm, có bộ “Đại Việt Sử ký toàn thư”, 17 cuốn “Từ điển Hán - Nôm”, hàng trăm cuốn Pháp văn… Và dĩ nhiên, không thể thiếu được tủ sách văn học, gồm những bộ tiểu thuyết kinh điển, sách dành cho thiếu nhi, sách dành cho giới nghiên cứu…
Nguồn tri thức vô tận
Cụ Bá kể, hồi nhỏ, tuy gia đình đông con, nhưng cha mẹ ông vẫn quan tâm đến sự học của các con. Tất cả anh, chị em ông Bá đều được theo học, từ Pháp ngữ đến Quốc ngữ. “Mẹ tôi bảo, cho con cái chữ cất trong bụng thì không sợ mất đi. Cho ăn bữa no rồi cũng sớm tiêu hết. Vì thế, anh, chị, em chúng tôi đều được đến trường dù gia đình chẳng khá giả gì. Phần vì trường ở gần nhà (quê ông ở xã Điện Phương, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, chỉ cách thị trấn Vĩnh Điện, nơi có trường học chưa tới 3km - PV), sau lớn hơn chút thì xuống Hội An học trường tư thục. Hồi đó là trước 1945 chủ yếu học Pháp ngữ. Cho đến năm 1950 thì tôi đi bộ đội, sự học mới bị gián đoạn cho đến lúc về hưu”, cụ Bá tâm sự.
Sau 40 năm lăn lộn trong quân ngũ, năm 1990 cụ Bá nghỉ hưu với hàm Đại tá. Thời điểm về hưu, điều kiện kinh tế khó khăn, con cái chưa trưởng thành, dù bắt đầu ôn tập lại kiến thức Pháp ngữ, cụ Bá cũng không có nhiều thời gian cho việc học. Năm 1995, sau nhiều lần về quê, bắt gặp nhiều câu tiếng Hán ở nhà thờ, ở lăng mộ, các tài liệu còn được lưu giữ mà không ai đọc, hiểu được. Cụ nảy sinh ý định đi học chữ Hán để giải nghĩa những bí ẩn đằng sau lớp chữ tượng hình đó. Suốt 10 năm liên tục, cụ tự học, tự mày mò kiến thức cơ bản đến chuyên sâu, đến khi cảm thấy cơ bản nắm vững kiến thức về Hán - Nôm, đọc, hiểu, giải được nghĩa của từ. Cụ bắt đầu tuyên truyền, rủ rê nhiều người học cùng mình.
Năm 2006, sau khi được Hội Khuyến học phường Hòa Thuận Tây khuyến khích, cụ Bá thành lập CLB Hán - Nôm phường Hòa Thuận Tây. Sự phát triển của CLB Hán - Nôm này được Hội Khuyến học quận Hải Châu quan tâm. Năm 2009, CLB Hán - Nôm quận Hải Châu được cụ Bá thành lập. Năm 2012, cụ được Hội Khuyến học thành phố mời tư vấn và thành lập Trung tâm Hán - Nôm thành phố trực thuộc Thành hội. “Có một chuyện vui khi thành lập Trung tâm Hán - Nôm thành phố. Theo quy định, việc thành lập Trung tâm phải bảo đảm các điều kiện như giám đốc Trung tâm phải có trình độ đại học, dưới 60 tuổi; có cơ sở vật chất bảo đảm; có giáo trình chuyên môn đầy đủ. Trên thực tế, Trung tâm chỉ có mấy ông già ngoài 60 tuổi; hầu như không bảo đảm các điều kiện theo quy định. Do đó, Trung tâm chỉ mang danh và trực thuộc Hội Khuyến học thành phố, dù vẫn có giám đốc, phó giám đốc”, cụ Bá chia sẻ.
Điều đáng nói, lãnh đạo thành phố vẫn ghi nhận, quan tâm đến Trung tâm Hán - Nôm thành phố, vẫn hỗ trợ để duy trì hoạt động của Trung tâm. Từ việc thành lập Trung tâm Hán - Nôm thành phố, đến nay ngoài CLB Hán - Nôm Hải Châu, đã phát triển được CLB Hán - Nôm Sơn Trà, CLB Hán - Nôm Ngũ Hành Sơn… Các lớp học Hán - Nôm được mở miễn phí, không chỉ tại Đà Nẵng mà còn lan vào tận tỉnh Quảng Nam do cụ Bá và các đồng môn đứng lớp. Ngoài việc lược dịch chữ Hán, bằng vốn kiến thức sâu sắc của mình, cụ Bá còn tham gia dịch tiếng Pháp cho thành phố như các công trình sách “Cuộc khởi nghĩa Duy Tân”, “Cuộc chiến đấu của Nguyễn Tri Phương”... Cụ cũng dịch lại các bài báo do người Pháp viết về quần đảo Hoàng Sa từ những năm 20 của thế kỷ XX. Các tài liệu này cụ đã tặng lại cho Nhà Trưng bày Hoàng Sa.
Trong căn phòng chưa đầy 10m2 làm nơi ngủ, nghỉ, đọc sách và viết, ngày ngày cụ Bá vẫn miệt mài tìm kiếm, “thu lượm lặt kiến thức” - cách nói của cụ, từ Pháp văn đến giải nghĩa từ Hán - Nôm. Mỗi ngày cụ đều ghi lại những đoạn Pháp văn, những từ Hán - Nôm mà cụ còn băn khoăn, chưa hiểu để tra cứu, giải nghĩa cặn kẽ. “Khi giải nghĩa được chúng, tôi mới yên tâm, mới ngủ ngon giấc được. Trước đây tôi cứ mặc định từ Căng-tin (tiếng Pháp là cantine) là nơi bán đồ ăn, thức uống cho khách. Nhưng sau khi tìm hiểu, tra từ, đối chiếu, thì “cantine” còn có nghĩa là cái hòm đựng đồ. Tiếng nước ngoài, nói, đọc hiểu không thể lơ mơ được đâu. Nếu đặt sai ngữ cảnh dẫn đến dịch, giải nghĩa sai có khi rất tai hại”, cụ nói.
Theo nhiều người dân trong khu phố chia sẻ, có thời điểm khi văn hóa đọc được mọi người quan tâm (1990 - 2007), hằng ngày có 30-50 lượt người tìm đến tủ sách nhà cụ Bá để đọc, mượn về tham khảo, nghiên cứu. Thứ Bảy, Chủ nhật hằng tuần, nhà cụ như ngày hội. Sân trước, sân sau có nhiều bóng mát và cây trái, trở thành nơi các em nhỏ đến đọc sách nô đùa; người già đến uống nước, đọc sách và bàn luận về thời cuộc, tranh luận về những cuốn sách hay mà mình thích… Theo cụ Bá, sự đọc bây giờ có phần bị chi phối từ internet, mạng xã hội. Dẫu vậy, cụ vẫn tin tưởng, sách là nguồn tri thức, kiến thức vô tận, vô giá của nhân loại không thể có gì thay thế được. Các bậc làm cha, làm mẹ cần có thái độ nghiêm túc, cần có phương pháp để hướng con mình có thói quen đọc sách, xây dựng văn hóa đọc ngay chính từ trong gia đình, thì văn hóa đọc sẽ được cải thiện, nâng tầm.
Hàn Nguyên