Cơ chế, chính sách đặc thù cho đường sắt tốc độ cao: Phải rõ phạm vi, trách nhiệm, cam kết và kiểm soát rủi ro

Phó Thủ tướng cho rằng việc trình Quốc hội một nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt cho dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc – Nam là yêu cầu lớn. Trong đó cần xác định mối quan hệ giữa cơ chế, chính sách trong dự thảo nghị quyết với các cơ chế, chính sách được ban hành cho phương thức đầu tư công lĩnh vực hạ tầng thiết yếu; làm rõ các ưu đãi nổi trội dành cho hình thức đầu tư tư nhân, phương thức đối tác công tư (PPP); cơ chế kiểm soát rủi ro, bảo vệ an toàn nguồn vốn nhà nước.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, khi đầu tư công, Nhà nước chịu trách nhiệm quản lý và rủi ro; khi đầu tư tư nhân, doanh nghiệp sẽ quản lý và phải chịu trách nhiệm tương ứng. Vì vậy, cơ chế, chính sách cần xác lập mối quan hệ hài hòa giữa quyền lợi và trách nhiệm, đảm bảo an ninh, an toàn tài chính.

Quy định 3 hình thức đầu tư đường sắt tốc độ cao
Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, nhóm cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt sẽ bao gồm: Quy định chung áp dụng cho cả 3 hình thức đầu tư công, PPP, đầu tư kinh doanh; quy định áp dụng riêng cho hình thức đầu tư kinh doanh; quy định áp dụng riêng cho phương thức đầu tư PPP; cơ chế phòng, chống tham nhũng…

Tại cuộc họp, các đại biểu đã thảo luận chi tiết về điều khoản, quy định chung được liên quan đến: Công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư và di dời công trình điện; khai thác khoáng sản làm vật liệu, bãi đổ thải; công tác chuẩn bị đầu tư; khai thác nhà ga và khu vực phát triển đô thị theo hướng tuyến giao thông (TOD); các chính sách tài chính; phát triển khoa học, công nghệ và nguồn nhân lực; phát triển công nghiệp và chuyển giao công nghệ.

Bên cạnh đó, những cơ chế, chính sách áp dụng riêng cho hình thức đầu tư kinh doanh (phương án thu xếp vốn, giải ngân; bảo đảm đầu tư; ưu đãi về thuế; vận hành khai thác…); áp dụng riêng cho phương thức đầu tư PPP (cơ chế chia sẻ chênh lệch doanh thu thực tế và doanh thu trong phương án tài chính thời hạn dự án).

Về nguồn vốn, Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung đề nghị bổ sung cơ chế chia sẻ trách nhiệm nguồn lực với ngân sách địa phương, tương tự các dự án đường cao tốc đang triển khai. Đồng thời, trong trường hợp doanh nghiệp nhà nước có khả năng tham gia đầu tư hạ tầng liên quan thì cần cho phép huy động vốn doanh nghiệp, thay vì quy định cứng toàn bộ từ ngân sách Trung ương.

Trong khi đó, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Ngọc Cảnh cho rằng cần làm rõ cơ chế nhà nước cho vay trong trường hợp đầu tư theo hình thức đầu tư kinh doanh (đặc biệt là tỉ lệ cho vay và cách tính thời hạn trả nợ theo từng lần giải ngân); đồng thời đề xuất điều chỉnh một số quy định liên quan đến giới hạn cấp tín dụng và trách nhiệm giám sát, để đảm bảo tính khả thi và phù hợp với pháp luật hiện hành.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú nhấn mạnh yêu cầu, nghị quyết phải bảo đảm tính thống nhất và đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành, như Luật Đầu tư, Luật PPP, Luật Đất đai và các nghị quyết liên quan đang áp dụng. Các cơ chế tài chính quan trọng như tỷ lệ vốn nhà nước cho vay hoặc giới hạn cấp tín dụng cần được đánh giá tác động kỹ lưỡng và tính khả thi, nhất là nguy cơ rủi ro, phòng ngừa tiêu cực và trục lợi chính sách.

Dự thảo nghị quyết cũng cần bổ sung nội dung ràng buộc trách nhiệm, cam kết, và cơ chế xử lý nếu nhà đầu tư chậm tiến độ, vi phạm cam kết, mất khả năng tài chính hoặc phá sản.

Một số ý kiến khác cho rằng, việc đánh giá kinh nghiệm quốc tế là nội dung bắt buộc, nhằm tránh vướng mắc trong quá trình chuẩn bị, giúp lựa chọn mô hình đầu tư phù hợp, bảo đảm hiệu quả trong tổ chức đầu tư, vận hành và bảo trì.

Nội dung đánh giá tác động của dự án cần được thực hiện tổng thể, không chỉ trong giai đoạn xây dựng mà còn khi khai thác, vận hành và bảo trì hệ thống.

Năng lực công nghệ và chuyển giao công nghệ là vấn đề then chốt
Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu Bộ Xây dựng tiếp thu đầy đủ các ý kiến đóng góp, khẩn trương hoàn thiện dự thảo nghị quyết bảo đảm có tính bao quát cao, xác định rõ phạm vi, đối tượng áp dụng cho cả ba hình thức: Đầu tư công, đầu tư tư nhân và PPP.

Trong đó, Bộ Xây dựng cần làm rõ mối quan hệ giữa nghị quyết này với các nghị quyết đã ban hành liên quan đến cơ chế, chính sách đặc thù cho ngành đường sắt, vật liệu xây dựng... Những cơ chế, chính sách đã phát huy hiệu quả thì kế thừa, tích hợp, còn những nội dung chưa đủ mạnh phải được rà soát, hoàn thiện và nâng cấp để bảo đảm nghị quyết thực sự có tính đột phá, đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Những quy định đã được luật hóa đầy đủ thì không đưa lặp lại, tránh rườm rà và bảo đảm thuận lợi trong tổ chức thực thi.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh một số nội dung quan trọng.

Cụ thể, cơ chế Nhà nước cho vay trong trường hợp đầu tư theo hình thức đầu tư kinh doanh thì phải có luận chứng đầy đủ từ năng lực của nhà đầu tư, cơ chế kiểm soát dòng vốn đến phương án phòng ngừa rủi ro và bảo toàn tài sản hình thành từ vốn Nhà nước. Đồng thời, phải quy định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp trong cả hai trường hợp: Rủi ro khách quan (thiên tai, dịch bệnh, biến động bất khả kháng) và rủi ro do năng lực yếu kém hoặc vi phạm, kể cả phương án Nhà nước tiếp quản hoặc quốc hữu hóa tài sản khi cần thiết để bảo vệ lợi ích công.

Năng lực công nghệ và chuyển giao công nghệ của nhà đầu tư được coi là vấn đề then chốt, phù hợp yêu cầu làm chủ công nghệ và phát triển công nghiệp đường sắt trong nước. Nhà đầu tư phải xây dựng lộ trình rõ ràng từ tiếp nhận, vận hành, bảo trì đến tiến tới sản xuất, chế tạo từng bước, dựa trên khả năng hấp thụ công nghệ, năng lực nhân lực và quy mô thị trường nội địa; cam kết phương án chuyển giao công nghệ cụ thể, khả thi.

Dự thảo nghị quyết cũng cần làm rõ cơ chế quản lý, sở hữu tài sản, phương thức vận hành và trách nhiệm của Nhà nước, doanh nghiệp và Tổng công ty Đường sắt Việt Nam trong toàn bộ vòng đời dự án, tránh chồng chéo, tránh rủi ro pháp lý sau này.

Phó Thủ tướng giao Bộ Xây dựng chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tư pháp, Tổng công ty Đường sắt và Văn phòng Chính phủ thành lập tổ biên tập để rà soát, đánh giá tác động và hoàn thiện dự thảo nghị quyết.