Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 05 doanh nghiệp nhà nước do UBND tỉnh quản lý, gồm: 03 Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên (TNHH MTV) do Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ (Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết Lào Cai, Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Bảo Yên, Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Văn Bàn) và 02 Công ty cổ phần (CP) nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ (Công ty CP Môi trường đô thị tỉnh Lào Cai vốn nhà nước năm giữ là 51%; Công ty CP cấp nước Lào Cai nhà nước nắm giữ 92,09% vốn). Có 02 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp (Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Bảo Yên, Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Văn Bàn). 01 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực tài chính (Công ty TNHH MTV xổ số kiến thiết Lào Cai); 02 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh dịch vụ (Công ty CP môi trường đô thị Lào Cai, Công ty CP cấp nước Lào Cai). Vừa qua, Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh đã tiến hành giam sát chuyên đề việc quản lý, sử dụng vốn và tài sản nhà nước tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lào Cai. Qua giám sát cho thấy: Trong những năm qua, tổ chức và hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước cơ bản ổn định, cơ cấu cơ bản hợp lý, năng lực sản xuất, hiệu quả hoạt động. Các doanh nghiệp vừa thực hiện sản xuất kinh doanh vừa thực hiện nhiệm vụ chính trị ở địa phương. Hoạt động của các doanh nghiệp luôn được sự quan tâm của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, sự hỗ trợ của Chính phủ và các Bộ, ngành Trung ương. Hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước trong thời gian qua đã mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội đáng kể, đó là: Giải quyết việc làm cho hơn 1.100 lao động thường xuyên; không ngừng tăng doanh thu, góp phần tăng thu nhập xã hội và nâng cao đời sống nhân dân, đảm bảo an sinh xã hội; đảm bảo nghĩa vụ nộp ngân sách Nhà nước, góp phần tích cực vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Thực hiện Quyết định số 1479/QĐ-TTg ngày 29/11/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt kế hoạch sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp có vốn nhà nước giai đoạn 2022-2025, UBND tỉnh đã ban hành các Quyết định, kế hoạch thực hiện đối với 03 doanh nghiệp, gồm: Duy trì loại hình công ty TNHH MTV giai đoạn 2022-2025 đối với Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết Lào Cai; giữ nguyên tỷ lệ vốn nhà nước nắm giữ đến năm 2025 đối với Công ty CP Cấp nước tỉnh Lào Cai và Công ty CP Môi trường đô thị tỉnh Lào Cai. Đối với Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Văn Bàn và Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Bảo Yên: Tạm thời tiếp tục giữ nguyên loại hình là doanh nghiệp nhà nước giữ 100% vốn điều lệ do chờ văn bản của Bộ Nông nghiệp và PTNT hướng dẫn thực hiện Nghị định số 04/2024/NĐ-CP ngày 12/01/2024 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 118/2014/NĐ-CP ngày 17 tháng 12 năm 2014 của Chính phủ về sắp xếp, đổi mới và phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động của công ty nông, lâm nghiệp.
Đoàn giám sát Ban KT-NS HĐND tỉnh giám sát tại Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Bảo Yên
Qua giám sát cho thấy, vốn và tài sản nhà nước tại 05 doanh nghiệp đã cơ bản được quản lý, sử dụng đúng mục đích và phát huy hiệu quả, vốn chủ sở hữu, vốn điều lệ, tổng tài sản được bảo toàn và phát triển hàng năm. Tổng vốn chủ sở hữu tại 05 doanh nghiệp là đến thời điểm 31/12/2023 là 375.165 triệu đồng, tăng 13.030 triệu đồng so với năm 2021, trong đó Công ty Cổ phần Môi trường đô thị tăng 7.706 triệu đồng; Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết tăng 2.346 triệu đồng; Công ty Cổ phần Cấp nước tăng trong năm 1.512 triệu đồng; Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Văn Bàn tăng 1.244 triệu đồng; Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Bảo Yên tăng 222 triệu đồng. Tổng giá trị tài sản cố định của 05 doanh nghiệp năm 2021 là 550.258 triệu đồng; năm 2022 là 546.622 triệu đồng, năm 2023 là 546.002 triệu đồng. Các doanh nghiệp nhà nước hiện đang quản lý khoảng 27.321 ha đất, trong đó phần lớn là đất rừng thuộc 02 công ty lâm nghiệp.
Các doanh nghiệp nhà nước đều huy động tối đa nguồn vốn tự có để đầu tư vào sản xuất kinh doanh, bên cạnh đó từ năm 2021 đến năm 2023 các doanh nghiệp cũng có vay vốn từ các tổ chức tín dụng và các cá nhân khác với tổng số vốn vay là 171.080 triệu đồng. Trong đó Công ty CP Môi trường đô thị vay 36.470 triệu đồng; Công ty CP cấp nước vay 95.344 triệu đồng. Có doanh nghiệp vay rất ít như: Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Bảo Yên chỉ vay 2.567 triệu đồng. Đặc biệt Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết không phải vay tín dụng. Qua giám sát thấy rằng, vốn huy động của các doanh nghiệp đều nằm trong hạn mức cho phép, đảm bảo nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu, nguồn vốn huy động cơ bản được sử dụng đúng mục đích. Từ năm 2021 đến năm 2023, hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của các doanh nghiệp luôn ở mức cho phép, không vượt quá 3 lần theo quy định. Các doanh nghiệp thực hiện quản lý nợ phải trả đảm bảo quy định, thanh toán các khoản nợ và lãi đúng thời hạn đã cam kết; thường xuyên xem xét, đánh giá, phân tích khả năng thanh toán nợ, không để phát sinh các khoản nợ quá hạn.Giai đoạn 2021-2023 các doanh nghiệp đều bảo toàn và phát triển được vốn. Vốn chủ sở hữu và tổng tài sản đều tăng trưởng năm sau cao hơn năm trước, kết quả sản xuất kinh doanh hằng năm đều có lợi nhuận, hiệu quả sử dụng vốn được duy trì, năng lực tài chính các doanh nghiệp cơ bản ổn định. Trong đó doanh nghiệp có mức độ phát triển vốn tốt nhất là Công ty CP Môi trường đô thị tỉnh Lào Cai. Hằng năm, các doanh nghiệp xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh, Sở Tài chính thẩm định và tham mưu cho UBND tỉnh giao chỉ tiêu kế hoạch làm căn cứ đánh giá và xếp loại doanh nghiệp. Các doanh nghiệp đều thực hiện hoàn thành các chỉ tiêu được giao. Đối với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công ích và dịch vụ mang tính chất phục vụ đều hoàn thành và vượt chỉ tiêu kế hoạch tỉnh giao. Tổng số nộp ngân sách năm 2021 của các doanh nghiệp là 3.393 triệu đồng; năm 2022 là 4.613 triệu đồng; năm 2023 là 4.678 triệu đồng.
Tuy nhiên, qua báo cáo của các doanh nghiệp thấy rằng: Mặc dù từ năm 2021 đến nay các doanh nghiệp đều có lãi, nhưng tỉ suất lợi nhuận của không cao. Ngành nghề kinh doanh hầu như chỉ trong phạm vi nhà nước đặt hàng, chưa phát triển sản xuất đủ ngành nghề theo đăng ký kinh doanh. Các công ty TNHH MTV lâm nghiệp chịu lỗ lũy kế kéo dài nên đang phải gồng mình khắc phục hậu quả. Công tác quản lý, điều hành hoạt động của một số doanh nghiệp vẫn còn yếu, bộ máy quản lý chưa thực sự phát huy trách nhiệm trong lãnh đạo, điều hành. Hiệu quả sử dụng vốn và tài sản, đất đai chưa cao. Hiệu quả sản xuất kinh doanh chưa tương xứng với lợi thế và quy mô vốn của các doanh nghiệp. Quy mô và tốc độ tăng vốn chủ sở hữu còn rất nhỏ và chậm. Việc quản lý, khai thác tài nguyên rừng chưa đúng mức, còn lãng phí. Còn một số công trình xây dựng cơ bản (công trình cấp nước sinh hoạt của các địa phương) chưa khai thác hết công năng, thậm trí việc giao quản lý còn chưa rõ ràng. Việc đầu tư vốn ra ngoài của các doanh nghiệp không có hiệu quả nhưng chưa có giải pháp xử lý kịp thời. Cả 04 công ty có vốn góp của các doanh nghiệp nhà nước đều kinh doanh thua lỗ kéo dài, vì vậy phần vốn nhà nước góp tại các doanh nghiệp khác tiềm ẩn nguy cơ mất vốn. Một số doanh nghiệp còn chưa chú trọng đến việc trích lập dự phòng và các quỹ của doanh nghiệp đảm bảo tỷ lệ theo quy định. Còn có doanh nghiệp có diện tích đất đang quản lý, sử dụng chưa được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thiếu căn cứ pháp lý để khẳng định quyền sử dụng đất. (Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Bảo Yên; Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Văn Bàn). Việc theo dõi, quản lý vốn và tài sản nhà nước tại doanh nghiệp của các cơ quan quản lý nhà nước còn chưa thường xuyên; công tác giám sát chủ yếu qua báo cáo của các doanh nghiệp. Công tác sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước từ năm 2021 đến nay có chiều hướng chững lại, không có sự rà soát để đề xuất phương án xử lý kịp thời.
Việc sắp xếp đổi mới đối với doanh nghiệp nhà nước phải đi theo hướng quản trị doanh nghiệp. Từ đó tạo ra một cấu trúc, tổ chức doanh nghiệp hợp lý, phù hợp với đặc điểm ngành nghề kinh doanh và mục tiêu của doanh nghiệp. Đổi mới quản trị doanh nghiệp sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp và thúc đẩy doanh nghiệp phát triển bền vững, lâu dài, đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà./.
Ngô Quyền