Tăng cường kết nối nghiên cứu khoa học trong hoạch định chính sách di cư

PGS.TS Chu Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Xã hội học và Tâm lý học; bà Mitsue Pembroke, Giám đốc chương trình và quan hệ đối tác, Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM) tại Việt Nam chủ trì Hội thảo. Hội thảo có sự tham gia của nhiều chuyên gia hàng đầu trong nước và quốc tế.

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, PGS.TS Chu Văn Tuấn Viện trưởng Viện Xã hội học và Tâm lý học khẳng định, sự hiện diện của các nhà khoa học, cơ quan nghiên cứu, cơ quan quản lý, tổ chức quốc tế và cộng đồng học giả trong và ngoài nước là minh chứng cho sự quan tâm sâu sắc tới vấn đề di cư và kết nối kiều bào. Hội thảo được kỳ vọng trở thành không gian học thuật đa chiều, nơi giới nghiên cứu và nhà hoạch định chính sách cùng chia sẻ tri thức, thảo luận thực tiễn và đề xuất giải pháp tư vấn chính sách. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và dịch chuyển quốc tế ngày càng mạnh mẽ, việc gắn kết giữa nghiên cứu và chính sách không chỉ mang ý nghĩa hàn lâm, mà còn có tầm quan trọng chiến lược đối với phát triển bền vững.

Theo số liệu quốc tế, hiện nay thế giới có khoảng 304 triệu người di cư quốc tế; chiếm gần 3,7% dân số toàn cầu. Với Việt Nam, cộng đồng người Việt ở nước ngoài đã vượt 6 triệu người, sinh sống tại hơn 130 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó hơn 80% tập trung ở các nước phát triển. Đây là cộng đồng đa dạng về hình thức di cư như lao động, học tập, đoàn tụ gia đình, chuyên gia, doanh nhân, trí thức.

Những năm qua, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đã có đóng góp quan trọng về kinh tế – xã hội. Kiều hối gửi về Việt Nam năm 2024 đạt khoảng 16 tỷ USD, đưa Việt Nam nhiều năm liên tiếp nằm trong nhóm 10 quốc gia nhận kiều hối lớn nhất thế giới. Riêng Thành phố Hồ Chí Minh tiếp nhận hơn 9,5 tỷ USD; chiếm khoảng 60% tổng lượng kiều hối cả nước. Cùng với đó, hơn 158.000 lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng trong năm 2024, vượt kế hoạch đề ra. Tuy nhiên, việc huy động và kết nối nguồn lực kiều bào vẫn còn phân tán, thiếu cơ chế thể chế hóa và sự phối hợp liên ngành.

Chính từ thực tiễn này, hội thảo đặt ra mục tiêu tạo ra một diễn đàn học thuật – chính sách, qua đó thúc đẩy sự kết nối nghiên cứu khoa học với hoạch định chính sách di cư. Hội thảo tập trung vào một số mục tiêu trọng tâm: Chia sẻ kết quả nghiên cứu mới nhất về cộng đồng người di cư, đặc biệt là người Việt Nam ở nước ngoài, nhằm cung cấp bức tranh toàn diện về quy mô, đặc điểm, đóng góp và thách thức; thảo luận và học hỏi kinh nghiệm quốc tế trong gắn kết kiều bào với sự phát triển đất nước; làm rõ vai trò của giới học thuật trong việc cung cấp bằng chứng khoa học cho hoạch định chính sách; xác định khoảng trống tri thức và đề xuất định hướng nghiên cứu trong tương lai.

Tại hội thảo, nhiều ý kiến quốc tế đã chia sẻ những kinh nghiệm đáng chú ý trong nghiên cứu và quản trị cộng đồng di cư, với việc kết hợp nghiên cứu có sự tham gia, tư vấn chính sách dựa trên bằng chứng, cũng như các chương trình đào tạo năng lực cho chính quyền địa phương và tổ chức xã hội dân sự... Đối với Việt Nam, hội thảo ghi nhận những đóng góp to lớn của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, đồng thời chỉ ra thách thức trong việc kết nối và huy động nguồn lực kiều bào. Các nghiên cứu gần đây làm rõ thực trạng di cư lao động, kiều hối, cùng nhu cầu xây dựng cơ chế chính sách dựa trên bằng chứng khoa học và dữ liệu chuẩn hóa. Đặc biệt, vấn đề vốn xã hội, mạng lưới kiều bào và thế hệ trẻ người Việt toàn cầu được nhấn mạnh như một nguồn lực tiềm năng cho đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững.

Bên cạnh chia sẻ kinh nghiệm, hội thảo cũng tập trung vào những định hướng nghiên cứu và chính sách trong tương lai. Về nghiên cứu, cần xây dựng tổng quan toàn diện về các dòng di cư và cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, đồng thời thúc đẩy nghiên cứu liên ngành kết nối xã hội học, kinh tế học, tâm lý học, nhân học và khoa học chính sách. Về chính sách, Việt Nam cần chuyển từ cách tiếp cận sự kiện, phi chính thức sang cơ chế có tính chiến lược và bền vững, tham khảo bài học quốc tế từ IOM và các quốc gia khác.

Một điểm nhấn quan trọng của hội thảo là vai trò của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài. Cần khai thác vốn xã hội, mạng lưới và thế hệ trẻ kiều bào – những người có tri thức, kỹ năng và kết nối xuyên quốc gia – để trở thành nguồn lực quan trọng cho phát triển bền vững. Song song, việc giữ gìn bản sắc văn hóa và tăng cường gắn kết xuyên quốc gia cũng là nền tảng để cộng đồng Việt kiều dù ở đâu cũng duy trì mối liên hệ chặt chẽ với quê hương.

Từ các phiên thảo luận, hội thảo kỳ vọng mang lại ba kết quả chính. Thứ nhất, hình thành khuyến nghị chính sách dựa trên bằng chứng khoa học, giúp cơ quan quản lý xây dựng chính sách di cư hiệu quả, nhân văn và phù hợp bối cảnh Việt Nam. Thứ hai, tạo dựng nền tảng đối thoại và hợp tác nghiên cứu bền vững giữa Việt Nam và quốc tế, mở ra mạng lưới học thuật – chính sách lâu dài. Thứ ba, góp phần thúc đẩy vai trò của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài như một nguồn lực chiến lược cho phát triển đất nước, không chỉ ở khía cạnh kiều hối, đầu tư, tri thức mà còn ở ngoại giao văn hóa.../.