Những đòi hỏi từ thực tế trong vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Chính quyền địa phương là một bộ phận cấu thành tổ chức nhà nước của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có vị trí và vai trò hết sức quan trọng trong việc thực hiện các chức năng của nhà nước. Chính vì vậy, việc thiết kế, quy định về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương có ý nghĩa to lớn, để từ đó góp phần vào việc thực hiện tốt các chức năng, nhiệm vu, quyền hạn của chính quyền địa phương đáp ứng các yêu cầu, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội mà địa phương và đất nước đề ra.

Kể từ khi thành lập nước ngày 02 tháng 9 năm 1945 cho đến trước thời điểm Hiến pháp năm 2025 có hiệu lực thi hành, chính quyền địa phương nước Việt Nam dân chủ cộng hòa nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam luôn được tổ chức thành 03 cấp (cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã). Việc tổ chức chính quyền địa phương gồm 03 cấp chính quyền một mặt vừa mang tính lịch sử, thể hiện sự kết nối, chuyển tiếp giữa quá khứ và hiện tại, mặt khác vừa phù hợp với điều kiện thực tế các nhiệm vụ chính trị, kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay với các điều kiện và tình hình mới như: các thành tựu của khoa học - công nghệ, trình độ quản lý, khoa học về tổ chức bộ máy nhà nước, trình độ cán bộ công chức, khả năng hội nhập quốc tế… và nhất là các vấn đề thực tế đặt ra, đòi hỏi phải thiết kế lại tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương đáp ứng các yêu cầu của nhiệm vụ.

 Trên cơ sở đó, Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25/10/2017, Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả” đã đề ra các mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung về sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước. Sau gần 10 năm tổ chức thực hiện, các địa phương, trung ương đã đánh giá, tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW với nhận thức, thống nhất cao tiếp tục tinh gọn tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước. Ngày 14/02/2025 Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành kết luận số 126-KL/TW về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị năm 2025 đã đề ra nhiệm vụ: “Nghiên cứu định hướng tiếp tục sắp xếp bỏ cấp hành chính trung gian (cấp huyện); xây dựng phương án tiếp tục sắp xếp cấp xã phù hợp với mô hình tổ chức mới, đề xuất tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của cấp xã; định hướng sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh; đề xuất chủ trương sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật, quy định của Đảng có liên quan”.

Tiếp đó, ngày 28/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư ban hành kết luận số 127-KL/TW về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đặt ra mục tiêu, yêu cầu: “Nghiên cứu định hướng sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã, thực hiện mô hình địa phương 02 cấp (tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tỉnh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả”; “...nghiên cứu đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức chính quyền địa phương và hoàn thành sửa đổi, bổ sung pháp luật chậm nhất ngày 30/6/2025". Ngày 14/3/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư tiếp tục ban hành kết luận số 130-KL/TWvề chủ trương sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp cơ sở, không tổ chức cấp huyện), sửa đổi Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức Chính quyền địa phương, đưa chính quyền địa phương 2 cấp đi vào hoạt động từ 01/7/2025.

Như vậy, chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh gồm tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương; cấp xã gồm xã, phường và đặc khu) chính thức đi vào hoạt đông từ 01/7/2025 trên cơ sở Hiến pháp năm 2025, Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, Nghị định số 150/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 của Chính phủ quy định tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và Ủy ban nhân dân xã, phường, đặc khu thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các văn bản khác. Vấn đề đặt ra là, tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp chưa có có tiền lệ và nhất là mục tiêu của việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp là bỏ cấp trung gian, tinh gọn tổ chức, hoạt động hiệu năng, hiệu lực và hiệu quả. Do vậy, từ những quy định về tổ chức và hoạt động trong hệ thống văn bản pháp luật, chính quyền địa phương 2 cấp đi vào hoạt động, hiện thực hóa mục tiêu đặt ra thì những đòi hỏi từ thực tiễn sau:

Thứ nhất, việc tổ chức các hoạt động quản lý, giải quyết các quyền lợi của người dân, tổ chức, doanh nghiệp phải nhanh hơn, gọn hơn với chi thấp hơn so với trước đây.

 Mục tiêu của việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp trước tiên không gì hơn đó là “bỏ cấp trung gian”. Để từ đó cắt gọn các thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian trong các quy trình quản lý, tạo thuận lợi tối đa cho người dân, tổ chưc, doanh nghiệp trong qua trình giải quyết các quyền lợi theo quy định của pháp luật, cũng từ đó tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Chính vì vậy, hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp trước tiên phải triển khai theo đúng các quy định trong thể chế pháp luật hiện hành, tính toán đầy đủ các yếu tố tác động, ảnh hưởng đến việc thực hiện các mục tiêu đề ra và vận hành sao cho phát huy hết hiệu năng, đáp ứng các yêu cầu trong quá trình quản lý.

Từ thực tế hiện nay có thể thấy chính quyền địa phương 2 cấp đi vào họat động đang đối mặt với những vấn đề như: con người và cơ sở vật chất chưa đồng bộ, hạn chế nhất định về năng lực chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp vụ, nguồn nhân lực chuyên sâu còn hạn chế, chưa thể bố trí đủ cán bộ chuyên môn tại cấp xã. Theo Nghị định 150/2025/NĐ-CP, hệ thống phòng chuyên môn cấp xã/phường có 3 phòng, gồm văn phòng, văn hóa - xã hội, kinh tế hoặc kinh tế - hạ tầng - đô thị, mỗi phòng phụ trách từ 5 chuyên ngành, trong khi biên chế còn hạn chế; hệ thống thông tin và phần mềm nghiệp vụ còn cát cứ, chất lượng chưa tốt, hệ thống hạ tầng dùng chung của các trung tâm phục vụ hành chính công vào lúc cao điểm xảy ra chậm nghẽn, phải thực hiện thủ công. Ở vùng sâu, vùng xa, người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, còn chưa quen với phương thức giao dịch hành chính mới, hạn chế trong việc sử dụng công nghệ; sự tham gia của người dân và yếu tố địa lý chưa thường xuyên, chưa chất lượng, địa bàn rộng với nhiều khó khăn cản trở hoạt động quản lý; cơ chế phối hợp liên ngành còn yếu, hiệu quả chưa cao.

Để giải quyết những vấn đề trên cần thiết phải thực hiện một số giải pháp cụ thể như: Đào tạo chuyên sâu theo nhu cầu thực tiễn: Tổ chức các khóa học ngắn hạn, tập trung vào quản lý hành chính, giải quyết tranh chấp và sử dụng Cổng Dịch vụ công Quốc gia; tích hợp các buổi tập huấn về đạo đức công vụ, nhấn mạnh vai trò “vì nhân dân phục vụ”, với các tình huống thực tế từ địa phương; ứng dụng công nghệ số: Trang bị phần mềm quản lý hành chính điện tử hướng dẫn sử dụng tại chỗ cho cán bộ, công chức để tăng hiệu quả công việc và minh bạch hóa quy trình; có cơ chế đánh giá gắn với người dân: Thiết lập hệ thống đánh giá dựa trên khảo sát mức độ hài lòng của dân, kết hợp khen thưởng công bằng để khuyến khích tinh thần trách nhiệm; tăng cường tương tác cộng đồng: Tổ chức các buổi đối thoại trực tiếp hoặc qua ứng dụng như zalo, giúp cán bộ nắm bắt nhu cầu người dân, và tình hình thực tiễn tại cơ sở; hỗ trợ vùng khó khăn: Ưu tiên đầu tư máy tính, internet và tài liệu hướng dẫn cho các xã vùng sâu, vùng xa để đảm bảo điều kiện làm việc.

Tóm lại, hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp cuối cùng là tính hiệu quả, mang lại nhiều thuận lợi cho người dân, tổ chức và doanh nghiệp là thức đo chân lý cho việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

Thứ hai, cải cách chế độ tiền lương, có chế độ chính sách thỏa đáng hỗ trợ khó khăn đối với cán bộ công chức để từ đó tạo động lực làm việc, bảo đảm chất lượng, hiệu quả công việc.

Chế độ tiền lương thỏa đáng và các chế độ chính sách hỗ trợ kịp thời đối với cán bộ công chức để từ đó tạo động lực thúc đẩy sự nhiệt huyết, trách nhiệm với công việc là một vấn đề sết sức quan trọng, nếu không muốn nói là phần nào đó mang tính quyết định đến chất lượng, hiệu quả công việc của người cán bộ công chức, nhất là trong giai đoạn hiện nay sau khi sắp xếp đơn vị hành chính, sắp xếp tổ chức các cơ quan nhà nước, nhiều cán bộ công chức phải di chuyển địa điểm làm việc xa nơi ở cũ, chi phí đi lại, ăn ở, sinh hoạt… tăng lên trong khi đó tiền lương còn ở mức hạn chế, chế độ chính sách chưa đáp ứng …

Chính vì vậy, nhà nước cần khẩn chương cải cách chế độ tiền lương và có các chế độ, chính sách hỗ trợ thỏa đáng đối với cán bộ công chức để từ đó tạo động lực khích lệ đối với người cán bộ công chức hăng say lao động, cống hiến hết mình từ đó năng cao năng xuất, hiệu quả, chất lượng công việc, nhất là đối với một số các ngành lĩnh vực then chốt, đặc thù và vô cùng qua trọng trong giai đoạn hiện nay để “giữ chân cán bộ”.

 Thứ ba, chú trọng tạo nguồn, đào tạo cán bộ ngay từ cơ sở (cấp xã) Hiện nay, một bộ phận không nhỏ cán bộ công chức cấp xã vốn là cán bộ cấp tỉnh và cấp huyện “chuyển về” sau khi sắp xếp, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp và cơ cấu lại tổ chức bộ máy. Cơ bản là những cán bộ công chức có trình độ chuyên môn, năng lực, kinh nghiệm công tác, chính vì vậy số cán bộ công chức tại xã trước đây cần tiếp cận, học hỏi để có thể chuyển giao kỹ năng, nâng cao trình độ chuyên môn cho bản thân. Hoạt động này cán bộ lãnh đão các xã, phường, đặc khu cần có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng đối với đội ngũ cán bộ công chức của mình một cách chủ động, bài bản và thường xuyên, nhất là trong bối cảnh hiện nay đòi hỏi ngày càng cao về chuyên môn, kỹ năng, nghiệp vụ.

Thứ tư, kiểm tra, giám sát, đánh giá thật nghiêm, chặt chẽ đồng thời có chế tài đủ mạnh và quyết liệt trong xử lý cán bộ công chức vi phạm kỷ luật, pháp luật. Phải khẳng định rằng, trong quản lý nhà nước việc tiến hành hoạt động kiểm tra, giám sát, đánh giá cán bộ công chức, đặc biệt xử lý các cán bộ công chức vi phạm kỷ luật, pháp luật một cách công minh sẽ tạo ra sức mạnh trong hoạt động quản lý, sức mạnh nội sinh trong chính bản thân mỗi cán bộ công chức. Trong hoạt động kiểm tra, giám sát, đánh giá quá trình quản lý nhà nước và đánh giá cán bộ công chức phải tiến hành chặt chẽ trên cơ sở pháp luật về quy trình và nội dung, theo đúng nguyên tắc khách quan, toàn diện, đầy đủ để kết quả mang lại có tính thúc đẩy các hoạt động quản lý ngày càng hoàn thiện, hiệu quả. Các cán bộ công chức được đánh giá thấy được việc đánh giá đối với mình hoàn toàn khách quan, từ đó nhận thức thay đổi hành vi, thái độ trong công tác.

Mặt khác, việc kiểm tra, giám sát, đánh giá cán bộ phải chú trọng vào hoạt động thực tế mà quá trình quản lý đang đặt ra khi chính quyền địa phương 2 cấp đi vào vận hành còn nhiều thách thức, khó khăn, cán bộ công chức ít nhiều tiếp cận cách làm, công việc mới, địa bàn mới chưa được thật tốt. Vì vậy việc đánh giá cũng cần nhìn nhận sự phát triển, không cứng nhắc, chủ quan. Tuy nhiên, cần có các cơ chế, chế tài đủ sức răn đe, nghiêm khắc và áp dụng linh hoạt trong từng trường hợp để vừa xử lý vừa tạo điều kiện để người cán bộ công chức có cơ hội sửa đổi, hoàn thiện mình, tiếp tục công tác cống hiến cho tổ chức, đơn vị hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn.

Thiết nghĩ, việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp trong giai đoạn hiện nay là một đòi hỏi khách quan nhằm tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước, hướng tới một nhà nước hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đáp ứng các yêu cầu đăt ra trong quá trình đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Vậy nên, trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình chính quyền địa phương (cấp tỉnh, cấp xã) phải thực sự phát huy hết vai trò, khả năng, trách nhiệm của mình để cùng trung ương, các ngành thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ chính trị, kinh tế - xã hội đặt ra.