Hội thảo khoa học 60 năm “Chiến thắng Xẻo Rô - Tầm vóc, ý nghĩa và bài học lịch sử".
Chi khu Kiên An (Xẻo Rô) ở ngã ba sông Cái Lớn, sông rộng gần 1.000m và kênh xáng Xẻo Rô rộng gần 100m. Hướng Tây Nam là chợ Xẻo Rô nằm cặp hai bên lộ đất đỏ theo kênh xáng Xẻo Rô về rạch Xẻo Xu khoảng 1.200m. Phía nam chi khu là bãi sình lầy. Cặp theo bờ sông Cái Lớn cách 600m có một lộ đất nhỏ chạy dọc theo kênh xáng, xa hơn một chút, khoảng 1.400m là rạch Bến Cá với vườn cây ăn trái xen kẽ với ruộng lúa. Ngọn rạch Xẻo Xu, rạch Cái Nước - kênh Xẻo Đước, Ngọn Hóc Hỏa nối liền với rừng tràm U Minh Thượng. Từ tiểu khu Kiên Giang (Rạch Giá) xuống đến chi khu Kiên An (Xẻo Rô) gần 25km có đường lộ xe chạy được xuống đến Tắc Cậu thì bị chia cắt bởi hai con sông Cái Lớn và Cái Bé khoảng hơn 3km phải đi đò mới qua được Xẻo Rô.
Tại chi khu này, địch xây dựng kiên cố với bốn lô cốt lớn nằm ở bốn góc hình thành thế tứ trụ bao bọc bảo vệ điểm chính chi khu. Ngoài ra, còn có các tháp canh cao khoảng 50 mét được bố trí xung quanh chi khu. Phía sông Cái Lớn sát vàm xáng Xẻo Rô còn có một lô cốt án ngự, dưới sông luôn có hàng chục tàu chiến Fum, bo-bo đậu túc trực tuần tra ra vào thị xã Rạch Giá trên tuyến xáng Xẻo Rô và Xép Ba Tàu ở Gò Quao để bảo vệ cho chi khu Xẻo Rô, quận lỵ Châu Thành và tiểu khu Rạch Giá. Ban đêm luôn có 5 đèn pha soi qua, soi lại kiểm soát chi khu. Với sự bố trí, cách bố phòng cẩn mật, chi khu quân sự Xẻo Rô như một chốt chặn “bất khả xâm phạm" ngăn cách vùng căn cứ cách mạng U Minh Thượng với trung tâm tỉnh lỵ Rạch Giá.
Chi khu Kiên An có trụ sở hành chính quận Kiên An do Lâm Quang Quận làm Quận trưởng và một đại đội chốt giữ do tên Trung úy Võ Thiện Tâm làm chi khu trưởng kiêm đại đội trưởng được trang bị súng trung liên Mát, một số súng tiểu liên Thom -xong, Ga-răng, Cạc-bin và súng trường Mát 36. Bên cạnh chi khu có công sở tề xã Đông Yên cách chi khu 800m về phía Nam, có một đồn tam giác do một trung đội chốt giữ. Bọn tề quận, xã tại đây khoảng gần 200 tên, ngoài ra còn một số tên gián điệp, chỉ điểm cư ngụ dọc kênh xáng Xẻo Rô, Ngọn Xẻo Xu và rạch Cái Nước. Bọn tề quận, xã, sĩ quan, hạ sĩ quan đều là những tên ác ôn, có nhiều nợ máu với nhân dân, nhất là những tên đầu hàng, phản bội cách mạng. Chi khu Xẻo Rô có vị trí chiến lược quan trọng đứng đầu cửa ngõ của kinh xáng An Biên đi thẳng về sông Trẹm. Ai làm chủ được kinh xáng An Biên và sông Trẹm thì sẽ làm chủ được rừng U Minh Thượng và U Minh Hạ, làm chủ được sông Cái Lớn, sông Cái Bé.
Tại chi khu Kiên An (Xẻo Rô) thuộc địa bàn huyện An Biên trong quá trình triển khai chính sách tố cộng tàn bạo với khẩu hiệu “đạp lên oán thù mà tiến", “thà giết lầm còn hơn bỏ sót" bọn địch thẳng tay đàn áp, bắt bớ, bắn giết người vô tội vạ. Trên địa bàn này, chúng lùng bắt, giết hại hàng trăm ngàn cán bộ và đồng bào ta dưới nhiều hình thức tra tấn man rợ để uy hiếp tinh thần nhân dân, như: mổ bụng, moi gan, chặt đầu cán bộ làm lễ “tế cờ", giết người bằng cách bỏ người vào bao, buộc đá tảng quăng xuống sông, dùng đá tảng, gậy sắt đập vào đầu cho đến chết. Trong số người bị sát hại tại đây có đồng chí Nguyễn Thanh Hòa (Bí thư đầu tiên của huyện An Biên), đồng chí Trương Tấn Hiệp (Tỉnh ủy viên tỉnh Rạch Giá). Những tên đao phủ ở đây tra tấn, giết người không biết mỏi tay như tên Sáu Giỏi, Hai Tây, Tám Lọ… Từ chi khu Xẻo Rô, địch mở rộng hoạt động đánh phá vùng căn cứ kháng chiến của ta ở U Minh và rừng tràm Bang Biện Phú là nơi địch tổ chức thủ tiêu nhiều cán bộ, đảng viên và quần chúng cách mạng ở vùng căn cứ U Minh Thượng.
Trung tuần tháng 8/1959, sau khi được Liên Tỉnh ủy miền Tây Nam Bộ phổ biến tóm tắt nội dung Nghị quyết 15 của Trung ương, Thường vụ Tỉnh ủy Rạch Giá tổ chức quán triệt tinh thần cơ bản Nghị quyết 15 và Chỉ thị của Xứ ủy Nam Bộ cho các Tỉnh ủy viên, bí thư huyện ủy và cán bộ chủ chốt các ngành trong tỉnh. Đồng thời, Tỉnh ủy quyết định chuyển hướng đấu tranh: vừa đẩy mạnh đấu tranh chính trị, binh vận, vừa đẩy mạnh hoạt động vũ trang. Lực lượng vũ trang từ phân tán thực hiện nhiệm vụ diệt ác trừ gian, chuyển thành đơn vị tập trung tổ chức tiến công diệt đơn vị và đồn bốt địch, tạo thế và lực mới đẩy mạnh khởi nghĩa vũ trang, phá thế kìm kẹp của địch ở cơ sở, giành quyền làm chủ đại bộ phận vùng nông thôn.
Đầu tháng 9/1959, Tỉnh ủy Rạch Giá chủ trương sử dụng lực lượng vũ trang đánh một số trận diệt đơn vị, đồn bót và chi khu để hạ uy thế địch, kết hợp với lực lượng chính trị của quần chúng giành chính quyền làm chủ từng phần, tạo ra thế mới để phát triển phong trào cách mạng ở địa phương. Tiểu đoàn Ngô Sở, đơn vị lực lượng võ trang cách mạng, do Tỉnh ủy trực tiếp lãnh đạo, chỉ huy mang danh nghĩa giáo phái ly khai chống Mĩ - Diệm, được thành lập tháng 7/1957, được chọn là đơn vị thực hiện tiến công địch ở Chi khu Xẻo Rô.
Tháng 10/1959, đồng chí Nguyễn Tấn Thanh (Chín Cửu), Phó Bí thư Tỉnh uỷ Rạch Giá chính thức giao nhiệm vụ cho đồng chí Trần Văn Đỏ (Tám Quýt), Bí thư Huyện ủy An Biên và đồng chí Đoàn Thanh Tần (Bảy Tần), Chính trị viên Tiểu đoàn Ngô Sở bằng mọi cách phải tiêu diệt cho được Chi khu Xẻo Rô nhằm làm xáo trộn, phân hóa hàng ngũ địch, hỗ trợ phong trào nổi dạy đấu tranh giành quyền làm chủ của quần chúng; đồng chí Trần Quyết Chiến, Bí thư xã Đông Yên có trách nhiệm phối hợp mọi mặt về hậu cần, tổ chức cơ sở phục vụ cho trận đánh. Trận đánh phải đạt được yêu cầu là diệt Chi khu Xẻo Rô, thu toàn bộ chiến lợi phẩm, bảo toàn lực lượng ta, giải thoát cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân bị địch giam giữ trong Chi khu; bảo vệ tính mạng và tài sản của nhân dân tại chợ Xẻo Rô. Tù binh bắt được, giáo dục tại chỗ rồi thả; tiêu diệt cho được Lâm Quang Quận, tên Quận trưởng gian ác, có nhiều nợ máu với cách mạng, với nhân dân địa phương.
Nhờ sự giúp đỡ tận tình của Đảng bộ và nhân dân địa phương, sau 10 ngày, Tiểu đoàn Ngô Sở đã hoàn thành mọi công tác tổ chức chuẩn bị và phương án chiến đấu. Đúng 0 giờ 5 phút đêm 30/10/1959, các lực lượng ta đồng loạt nổ súng tiến công. Các mũi tiến công nhanh chóng đánh chiếm các mục tiêu. Bị tấn công bất ngờ, lực lượng địch và một số tên ác ôn bị tiêu diệt tại chỗ. Đồng chí Phạm Văn Nhâm cùng hai chiến sĩ đặc công đã bắt sống Quận trưởng Lâm Quang Quận, buộc hắn phải kêu gọi binh sĩ trong chi khu đầu hàng. Sau gần 20 phút nổ súng tiến công, lực lượng ta chiếm lĩnh, làm chủ trận địa, tiêu diệt 42 tên đầu sỏ gian ác, trong đó có Lâm Quang Quận, Quận trưởng Kiên An và tên Ngàn, cảnh sát trưởng xã Đông Yên. Bắt sống 24 tên, ta tổ chức giáo dục và tha tại chợ, đọc bản án nêu rõ tội ác và xử bắn tên Quận trưởng Lâm Quang Quận ngay tại cửa văn phòng quận. Bản án tử hình có đóng dấu Tiểu đoàn Ngô Sở. Lực lượng ta thu 56 súng các loại, phá hủy toàn bộ vũ khí và thiết bị quân sự khác còn lại, giải thoát 113 người bị địch bắt giam giữ tại chi khu (trong đó có nhiều cán bộ của huyện, của các xã).
Trận tiến công của lực lượng vũ trang tỉnh Rạch Giá (nay là tỉnh Kiên Giang) diệt Chi khu quân sự Xẻo Rô của địch vào đêm 30/10/1959 tại thị trấn Thứ Ba, huyện An Biên là trận đánh có tính chất bước ngoặt - trận diệt Chi khu quân sự đầu tiên của địch ở miền Nam Việt Nam lúc bấy giờ.
Chiến thắng Xẻo Rô mang ý nghĩa chính trị hết sức sâu sắc, nó như ngòi nổ thúc đẩy phong trào cách mạng miền Nam chuyển từ thế phòng ngự gìn giữ lực lượng sang thế tiến công giành thắng lợi, phá vỡ bộ máy kìm kẹp của địch, là tiếng súng giáng một đòn nặng nề vào chính sách thực dân mới của Mĩ và làm lung lay tận gốc chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm.
Tiêu diệt chi khu Xẻo Rô là một chủ trương sáng suốt, đúng đắn của Đảng bộ tỉnh Rạch Giá, là sự vận dụng sáng tạo Nghị quyết 15 của Trung ương Đảng, mạnh dạn sử dụng đấu tranh vũ trang hỗ trợ đấu tranh chính trị; chuyển phong trào cách mạng từ thế bị động thành thế chủ động, thể hiện tinh thần mưu trí dũng cảm, sáng tạo của quân và dân khắc phục mọi khó khăn, đoàn kết, dám đánh, biết đánh và quyết tâm chiến thắng kẻ thù xâm lược, giải phóng quê hương, đất nước.
Thời gian đã lùi xa, song chiến thắng Xẻo Rô của quân và dân tỉnh Kiên Giang còn mãi trong lịch sử hào hùng, chiến tranh giải phóng của dân tộc. Đây là trận đánh diệt chi khu quân sự đầu tiên ở miền Nam Việt Nam, là một trong những chiến thắng mở đầu cho bước ngoặt lịch sử của phong trào chống Mỹ - ngụy ở tỉnh Rạch Giá và miền Tây Nam Bộ. Trận Xẻo Rô đã đi vào lịch sử của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta - một chiến công hiển hách của ý Đảng và lòng dân, của quân dân Kiên Giang.
Bích Lợi