Gìn giữ và lan tỏa sắc màu văn hóa dân tộc
Giới trẻ Quảng Ninh ngày nay không chỉ tiếp thu giá trị văn hóa truyền thống mà còn biết cách làm mới, làm sống động chúng. Những người trẻ ở Quảng Ninh nhận thức rằng, gìn giữ văn hóa không chỉ là nhiệm vụ mà còn là cơ hội để khẳng định bản sắc cá nhân và cộng đồng trong thời đại hội nhập.
Nghệ nhân người Dao xã Quảng La dạy con kỹ thuật thêu thùa.
Quảng Ninh có kho tàng văn hóa đa sắc màu với những làn điệu dân ca, dân vũ, phong tục, tín ngưỡng đặc trưng. Trong dòng chảy hội nhập mạnh mẽ, việc gìn giữ và lan tỏa các giá trị văn hóa truyền thống trở thành nhiệm vụ không riêng gì của ngành văn hoá mà của toàn xã hội. Đặc biệt, lớp trẻ là những chủ nhân tương lai của tỉnh đang đóng vai trò ngày càng nổi bật trong hành trình bảo tồn di sản văn hóa dân tộc. Qua các mô hình câu lạc bộ, hoạt động ngoại khóa, phong trào đoàn đội và sự đồng hành của gia đình, nhà trường và cộng đồng, giới trẻ Quảng Ninh đã và đang chứng minh rằng bản sắc văn hóa không chỉ được lưu giữ mà còn có thể phát huy giá trị giữa đời sống hiện đại.
Ở nhiều xã vùng cao miền Đông của tỉnh, những làn điệu then, soóng cọ, hát pả dung, hát sình ca trở thành nguồn mạch tinh thần nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ. Sự tham gia tích cực của thanh thiếu niên vào các hoạt động bảo tồn đã tạo nên chuyển biến rõ rệt. Tại xã Bình Liêu, phong trào học hát then, đàn tính thu hút đông đảo học sinh tham gia. Trên địa bàn xã hiện có 5 câu lạc bộ hát then với thành viên là thanh thiếu nhi nhiều cấp học. Đây là sân chơi để các em tiếp cận âm nhạc truyền thống, rèn luyện khả năng trình diễn và phát triển sự tự tin. Không chỉ được học kỹ thuật đàn, hát, các em còn hiểu được ý nghĩa của từng làn điệu, từng tiết tấu, từ đó hình thành ý thức trân trọng những giá trị cha ông để lại.
Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Thị Viên ở xã Bình Liêu truyền dạy hát then cho giới trẻ.
Tại xã Tiên Yên, sắc màu văn hóa được bảo tồn mạnh mẽ thông qua mô hình trường học gắn với di sản. Đơn cử như ở Trường Mầm non Tiên Yên đã xây dựng khu nhà sàn truyền thống, trưng bày nông sản, đồ dùng sinh hoạt của đồng bào Tày. Những giờ học, buổi trải nghiệm gắn với lễ hội truyền thống giúp trẻ em hiểu rằng di sản không nằm trong sách vở mà hiện hữu trong cuộc sống mỗi ngày. Các em được mặc trang phục dân tộc, học các điệu múa, lời hát và trải nghiệm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, những trải nghiệm không có trong sách vở hay trên bục giảng.
Lực lượng đoàn viên thanh niên giữ vai trò nòng cốt trong việc tổ chức, duy trì các hoạt động trao truyền văn hóa. Ở nhiều xã, phường, các lớp năng khiếu dân ca được đoàn thanh niên phối hợp với nhà trường tổ chức định kỳ, mời nghệ nhân tham gia truyền dạy. Một trong những điểm sáng là hoạt động dạy soóng cọ cho thanh thiếu nhi người Sán Chay tại Tiên Yên hay xã Bình Liêu. Mỗi năm, hàng chục lớp học được mở, góp phần đưa các làn điệu dân ca có nguy cơ mai một quay trở lại đời sống.
Không chỉ học hát, giới trẻ còn tích cực tham gia biểu diễn tại lễ hội, ngày hội văn hóa các dân tộc, các chương trình giao lưu, hội diễn, liên hoan văn nghệ các cấp. Sự góp mặt của những gương mặt trẻ trên sân khấu không chỉ tạo sức hút mà còn là tín hiệu vui minh chứng cho nỗ lực tiếp nối truyền thống bằng tinh thần hiện đại, sáng tạo.
Nếu dân ca, dân vũ thể hiện hồn cốt văn hóa ở phương diện tinh thần thì trang phục, hoa văn, nghề thủ công lại phản ánh chiều sâu bản sắc qua yếu tố vật chất. Giới trẻ Quảng Ninh ngày càng tích cực tham gia hoạt động tái hiện, sáng tạo các sản phẩm thủ công truyền thống của dân tộc mình. Tại Trường TH&THCS Tân Dân (xã Quảng La), học sinh đã tham gia lớp học thêu hoa văn truyền thống dân tộc Dao dưới sự hướng dẫn của giáo viên và nghệ nhân địa phương. Từng đường thêu, họa tiết trên khăn, mũ, yếm, áo được các em thực hiện không chỉ bằng đôi tay khéo léo mà còn bằng niềm tự hào về dân tộc. Khi hiểu được ý nghĩa của từng họa tiết là biểu tượng của núi rừng, trời đất, các em càng ý thức sâu sắc hơn trách nhiệm giữ gìn văn hóa và môi trường sống xung quanh.
Bên cạnh đó, các hoạt động tái hiện lễ cấp sắc, trình diễn nghề thủ công, dựng không gian văn hóa trong trường học giúp thanh thiếu niên tiếp cận văn hóa một cách trực quan, sinh động. Nhiều phụ huynh cũng đã chủ động may trang phục dân tộc cho con em mình, tạo điều kiện để các em mặc trong các ngày hội, sự kiện của trường. Đây là sự đồng hành thầm lặng nhưng mang giá trị lớn, giúp trẻ em gần gũi hơn với văn hóa truyền thống.
Cộng đồng các nghệ nhân tại các bản làng cũng tận tâm truyền dạy từng làn điệu dân ca, điệu múa, nghề thủ công. Nhiều nghệ nhân còn trực tiếp biểu diễn cùng thanh thiếu niên, trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại.
Một bức tranh ghép từ hạt của học sinh Trường Mầm non Đông Hải (xã Đông Ngũ).
Trong thời đại chuyển đổi số, việc giới trẻ đưa văn hóa dân tộc lên các nền tảng trực tuyến là giải pháp hiệu quả. Nhiều câu lạc bộ, trường học tại Quảng Ninh đã ghi hình các buổi biểu diễn dân ca, làm video giới thiệu trang phục dân tộc rồi đăng tải lên mạng xã hội. Một số học sinh còn sáng tạo nội dung trên TikTok, Facebook, YouTube để quảng bá nét đẹp văn hóa quê hương theo cách trẻ trung, hiện đại, dễ tiếp cận.Thông qua các hoạt động giáo dục, phong trào đoàn hội, sự sáng tạo trên nền tảng số, văn hóa truyền thống được thổi vào luồng sinh khí mới. Những sản phẩm này không chỉ lan tỏa giá trị bản sắc mà còn giúp văn hóa dân tộc đến gần hơn với cộng đồng, đóng góp vào phát triển du lịch văn hóa của Quảng Ninh.
Những chuyển biến tích cực trong hoạt động bảo tồn văn hóa của thanh thiếu niên cho thấy sức sống mạnh mẽ của di sản. Khi thế hệ trẻ hiểu, yêu và tự hào về văn hóa dân tộc, họ sẽ có sự đóng góp quan trọng. Đây chính là nền tảng để xây dựng Quảng Ninh trở thành vùng đất không chỉ có văn hoá đặc sắc mà còn giàu sức sống, nơi mỗi người trẻ vừa là người gìn giữ, vừa là sứ giả lan toả văn hóa truyền thống.
